Wina słowackie – wszystko co musisz wiedzieć

Mimo sporych sukcesów na różnych konkursach winiarskich, wina słowackie nie są specjalnie znane. Kiedy myślimy o winach z pobliskich regionów, cenimy raczej wina z Moraw czy wina węgierskie.

Tradycje winiarskie Słowacji

Tymczasem tradycje winiarskie Słowacji sięgają tych samych odległych czasów, co tradycje najbliższych, bardziej znanych sąsiadów. Najstarsze zachowane winne piwnice pochodzą na przykład z XIII wieku, potwierdzone są też informacje na temat produkcji win musujących z XIX wieku.
Ponadto trzeba pamiętać, że w XX wieku winiarze słowaccy średniego i starszego pokolenia, uczyli się sztuki winiarskiej w morawskich, czyli czechosłowackich szkołach. Do tego podobny klimat i warunki glebowe sprawiają, ze jest wiele punktów wspólnych winiarstwa czeskiego i słowackiego.

Słowacka winorośl

Winorośl uprawia się w Słowacji na południu i południowym zachodzie, które to tereny podzielono na 6 regionów winiarskich:
• Malokarpatská vinohradnícka oblasť,
• Južnoslovenská vinohradnícka oblasť,
• Nitrianska vinohradnícka oblasť,
• Stredoslovenská vinohradnícka oblasť,
• Východoslovenská vinohradnícka oblasť
• Tokaj

Region małokarpacki – Malokarpatská vinohradnícka oblasť

Zwany jest czasem po prostu Małymi Karpatami. Znajduje się w południowo-zachodniej Słowacji i obejmuje dwanaście podregionów: Skalický, Záhorský, Stupavský, Bratislavský, Pezinský, Modranský, Doľanský, Orešanský, Senecký, Trnavský, Hlohovecký i Vrbovský. To największy region pod względem areału upraw (ponad 5,5 tys. ha upraw).
Panuje tu kontynentalny klimat, średnia temperatura w okresie wegetacyjnym to 17,5°C, roczne opady wynoszą 650 mm, większość winnic leży na wysokości od 100 do 250 m n.p.m. Uprawia się tu oczywiście więcej odmian białych, w procentach wychodzi to następująco: veltlínske zelené 21,3%, rizling vlašský 15,3%, müller-thurgau 12,4%, svätovavrinecké 8,4%, pinot biely 7,6%, frankovka modrá 5,5%, rizling rýnsky 4,9% i inne (ok.16%).

Produkuje się tu wina białe i czerwone. Te pierwsze są zwykle dość świeże, o sporej kwasowości, typowe dla północnych regionów. Czerwone lubią starzenie w beczkach. Ciekawostką są produkowane tu wina musujące – warto na nie zwrócić uwagę. Win jakościowych (CHOP) nie można szaptalizować, do win regionalnych czy stołowych można dodać cukru, ale maksymalnie 3,4 kg na 100 l moszczu.

Zważywszy na to, że w regionie małokarpackim zgromadziła się największa liczba producentów wina, powstał tu Małokarpacki Szlak Winny (sł. Malokarpatská Vínna Cesta) założony przez stowarzyszenie o takiej właśnie nazwie. Malokarpatská Vínna Cesta zrzesza ponad 250 podmiotów – producentów wina, przedsiębiorców turystycznych, działaczy kultury na odcinku między Bratysławą a Trnawą. Wszystko po to, by połączyć działalność turystyczną z innymi dziedzinami: winiarstwem, kulturą czy gastronomią.

Region południowosłowacki – Južnoslovenská vinohradnícka oblasť

Obejmuje południową część Słowacji na wschód od Bratysławy, na północ od naturalnej granicy z Węgrami, którą w tej części stanowi Dunaj. Jest to najcieplejszy region winiarski Słowacji. W jego skład wchodzi 8 podregionów: Šamorínsky, Dunajskostredský, Galantský, Palárikovský, Komárňanský, Hurbanovský, Strekovský, Štúrovský. Większośc winnic leży tu na wysokości od 100 do 340 metrów n.p.m.

Panuje tu także klimat kontynentalny, ale ilość opadów rocznych jest wyraźnie niższa niż w małokarpackim regionie i wynosi 550 mm. Wyższa jest za to średnia temperatura w okresie wegetacyjnym – 18,5°C. Dzięki takim warunkom produkuje się w tym regionie sporo win o wyższej zawartości cukru, naturalnie słodszych, mocniejszych i bardziej skoncentrowanych. Najczęściej uprawiane tu odmiany to: veltlínske zelené 19,3 %, rizling vlašský 18,1 %, frankovka modrá 9,5 %, svätovavrinecké 8,9 %, müller-thurgau 6,1 %, rizling rýnsky 4,2 %, andré 4,2 % i inne (kilkanaście procent łącznie).

Region nitrzański – Nitrianska vinohradnícka oblasť

Słynie z tego, że to właśnie na tym terenie odnaleziono najstarsze ślady uprawy winorośli i produkcji wina na Słowacji. Pochodzą one z czasów Państwa wielkomorawskiego (Wielkie Morawy – cz. Velká Morava, słow. Veľká Morava) z IX w. Jest to także najbardziej zróżnicowany region pod względem produkowanych tu win. Występują też spore różnice między stylem różnych podregionów. Jest ich tu 9: Šintavský, Nitriansky, Radošinský, Zlatomoravecký, Vrýbeľský, Žitavský, Želiezovský,Tekovský i Pukanecký.

Cechą charakterystyczną jest też duży udział gleb wapiennych. Winnice leżą na wysokości od 100 do 350 m n.p.m. Średnia temperatura w okresie wegetacyjnym to 17,3°C, a opady roczne osiągają 550 mm. Warunki klimatyczne Nitry pozwalają także uprawiać winorośl na wina lodowe. Owoce trzeba zbierać, kiedy temperatura osiągnie -7°C. Jeśli chodzi o gatunki, to najczęściej uprawia się tu: veltlínske zelené 22,4%, rizling vlašský 20,3%, müller-thurgau 8,6%, svätovavrinecké 7,5%, frankovka modrá 6,3%, fetească regală 5%, dievčie hrozno 4% (fetească alba), rizling rýnsky3,2%.

Region środkowosłowacki – Stredoslovenská vinohradnícka oblasť

Region obejmujący centralną część przy południowej granicy kraju, na wschód od regionu nitrzańskiego. Składa się nań 7 podregionów: Ipeľský, Hontiansky, Vinický, Modrokamenský, Fiľakovský, Gemerský i Tornaľský. Jest to chyba najbardziej suchy region kraju. Wina, które stąd pochodzą są bodaj najbardziej skoncentrowane, o solidnej budowie.

Roczna objętość opadów wynosi 450 mm, a średnia temperatura w sezonie wegetacyjnym to15°C. Uprawia się tu następujące odmiany: veltlínske zelené 17%, rizling vlašský 11,1 %, pinot biely 10,5 %, rizling rýnsky 10,2%, frankovka modrá 10%, müller-thurgau 8,2 %, svätovavrinecké 8,1 %, tramín červený 4,1%.

Region wschodniosłowiański – Východoslovenská vinohradnícka oblasť

Region leżący na południowym wschodzie Słowacji, który obejmuje zaledwie 4 podregiony: Moldavský, Sobranecký, Michalovský i Kráľovskochlmecký. Ten ostatni bezpośrednio graniczy ze słowackim Tokajem.
Winnice rosną tu na wysokości od 100 do 250 m n.p.m., panuje tu kontynentalny, ciepły klimat, opady roczne wynoszą 450 mm, a średnia temperatura okresu wegetacyjnego to 15,2°C. Cechą charakterystyczną regionu jest duża ilość gleb wulkanicznych, które mają wyraźny wpływ na wina powstające z lokalnych owoców. Można stąd dostać sporo win naprawdę złożonych o mineralnym charakterze. Co ciekawe, główna słowacka odmiana, czyli veltlínske zelené, stanowi zaledwie 2% areału winnic. Królują tu inne szczepy: rizling vlašský 35,8%, frankovka modrá 10,1%, müller-thurgau 9,3%, rizling rýnsky 8,6%, tramín červený 5,5%, dievčie hrozno (fetească alba) 4,4%, pinot biely 3,9%.

Słowacki Tokaj

Słowacki Tokaj to malutki region na południowym wschodzie, który stanowi część historycznego Tokaju należącego niegdyś do Królestwa Węgier. Traktat w Trianon (1920) pozostawił większość regionu Tokaj-Hegyalja (około 28 gmin i około 4 500 ha winnic) Węgrom, a mniejszą część (3 gminy i około 175 hektarów winnic) oddał ówczesnej Czechosłowacji. Po II wojnie jeszcze 4 gminy oddano Czechosłowakom.

W 2004 roku rozstrzygnięto też spór między krajami o nazwę Tokaj. Trwał on już od 1958 roku. Słowacy mogą jej używać, jeśli dostosują się do węgierskich przepisów jakościowych. Po przystąpieniu zarówno Węgier, jak i Słowacji do Unii Europejskiej, nazwa Tokaj (włącznie z innymi formami pisowni) otrzymała status Chronionego Oznaczenia Pochodzenia.

O wyjątkowości Tokaju przede wszystkim decydują gleby i klimat, a co za tym idzie, tradycje winiarskie. Dominują tu gliny i lessy na podłożu wulkanicznym. Bliskość rzek Tisza i Bodrog sprzyja powstawaniu szlachetnej pleśni (botrytis cinerea), dzięki której mogą powstawać najwyższej jakości Tokaje.
Także odmiany, które się tu hoduje nie mają wiele wspólnego z innymi regionami słowackimi, a wszystko z węgierskim Tokajem. Dlatego uprawia się tu: furmint i lipovina (węg.hárslevelű), muškát žltý (muscat blanc à petits grains) i zéta. To właściwie 4 dozwolone tu odmiany. Producenci w Tokaju – znany nam dobrze Ostrožovič na przykład – mają tu też wydrążone w skałach piwnice o idealnym klimacie do przechowywania win (temp. około 12°C i wilgotność na poziomie 95%).

Klasyfikacja win słowackich

Przypomina najbardziej klasyfikację win niemieckich (austriackich). Podobnie jak w przypadku niemieckiego prawa winiarskiego kluczowa dla nadania winu konkretnego oznaczenia jest zawartość cukru w gronach, z których powstaje wino.

Podstawowy podział win słowackich to podział ze względu na jakość:

1. Wino bez oznaczenia geograficznego (víno bez zemepisného označenia), czyli wino stołowe, które musi spełnić jeden warunek: mieć zawartość cukru na poziomie minimum 13°NM.
2. Wino z chronionym oznaczeniem geograficznym (víno s chráneným zemepisným označením), czyli wino regionalne (na etykiecie musi się znaleźć nazwa regionu) – powstaje z winogron pochodzących z wyznaczonych winiarskich regionów. Dodatkowo owoce muszą spełnić następujące warunki: pochodzą wyłącznie z rejestrowanych odmian; owoce mają zawartość cukru min. 13°NM; wydajność z hektara nie przekracza 20 ton. W oznaczeniu wina znajduje się nazwa regionu.
3. Wino z chronioną nazwą pochodzenia (víno s chráneným označením pôvodu), czyli wino jakościowe – powstaje z winogron pochodzących z wyznaczonych winiarskich regionów. Dodatkowo musi spełniać następujące warunki: powstaje wyłącznie z rejestrowanych szczepów; owoce mają zawartość cukru nie mniejszą niż 16°NM; wydajność z hektara nie może być wyższa niż 18 ton.

Na etykiecie win jakościowych może być umieszczone oznaczenie akostné víno albo akostné víno s prívlastkom (niem. Prädikat – predykat), a dodatkowo na etykiecie może się znaleźć oznaczenie DSC (Districtus Slovakia Controllatus – jak francuskie AOC).

Oznaczenia win jakościowych (predykaty, czyli prívlastki) dla win, które powstały z certyfikowanych szczepów, wydajność z hektara nie przekroczyła wartość 13 ton/ha, wino nie było konserwowane chemicznie (dopuszcza się użycie dwutlenku siarki), wino nie było wzbogacane:

• kabinetné (niem. QmP** Kabinett) – wino z pierwszego zbioru, min. zawartość cukru 19°NM, poziom alkoholu w winie min. 9,5%;
• neskorý zber (niem. Spätlese) – wino z późnego zbioru, min. zawartość cukru 21°NM, poziom alkoholu w winie min. 9,5%;
• výber z hrozna (niem. QmP Auslese) – wino z selekcjonowanych kiści winogron, min. zawartości cukru 23°NM, poziom alkoholu w winie min. 9,5%;
• bobuľový výber (niem. QmP Beerenaslese) – wino produkowane z ręcznie wybieranych przejrzałych winogron, z których ręcznie usunięto niedojrzałe i uszkodzone jagody, poziom cukru min. 26°NM, poziom alkoholu w winie min. 8%;
• hrozienkový výber (brak odpowiednika niemieckiego) – produkowane z ręcznie wybieranych przejrzałych winogron, poziomem cukru 28°NM, poziom alkoholu w winie min. 8%;
• cibébový výber – (niem. QmP Trockenbeerenauslese) – produkowane z ręcznie wybieranych przejrzałych winogron pokrytych szlachetną pleśnią botritis cinerea, poziom cukru min. 28°NM, poziom alkoholu w winie min. 8%;
• ľadové víno (niem. Eiswein) – produkowane z ręcznie zbieranych winogron, kiedy temperatura spadła do poziomu -7°C, poziom cukru min. 27°NM, poziom alkoholu w winie min. 6%;
• slamové víno (niem. Strohwein) – wino słomowe, produkowane z selekcjonowanych gron, które przez co najmniej 3 miesiące suszone były na słomowych lub trzcinowych matach, zawartość cukru min. 27°NM, poziom alkoholu w winie min. 6%.

Wina słowackie dzielą się jeszcze ze względu na zawartość cukru resztkowego w produkcie końcowym:

suché (wytrawne) – cukier resztkowy 0 – 4 g/l;
polosuché (półwytrawne) – cukier resztkowy 4 – 12 g/l;
polosladké (półsłodkie)– cukier resztkowy 12 – 45 g/l;
sladké (słodkie)– cukier resztkowy pow. 45 g/l.

*Zawartość cukru w winogronach mierzona jest w stopniach °NM, gdzie 1°NM = 1 kg cukrów (ulegających fermentacji) w 100 litrach moszczu.
**Qualitätswein mit Prädikat