Włochy środkowe

Toskania

To chyba najbardziej znany winiarski region włoski z przesławnym chianti na czele. Leży w centralnych Włoszech nad Morzem Tyrreńskim. Robi się tu wina czerwone, białe, różowe i słodkie.

Tutejsze DOCG to:
Brunello di Montalcino – dla win czerwonych, także z oznaczeniem Riserva – czyli czołówka regionu. Są to wina robione z sangiovese, które tu zwie się właśnie brunello. Ponieważ klimat wokół Montalcino jest bardziej suchy i cieplejszy niż w Chianti Classico – tutejsze wina maja głębszy kolor, większą koncentrację i wspaniale poddają się starzeniu i leżakowaniu. A klasyczne brunello musi leżakować minimum 4 lata, a z oznaczeniem riserva – 5 lat. Są to wina, które potrzebują czasu, że nabrać miękkości, dlatego mogą mieć potencjał starzenia nawet 50 lat. Autorem pierwszego wina Brunello jest Clemente Santi (XIXw.). Jego wnuk rozpowszechnił tę markę, dzięki czemu winnica Biondi-Santi kojarzy się jednoznacznie z Brunello, jak Ricasoli z Chianti. W tej samej okolicy powstaje tzw. baby Brunello – czyli Rosso di Montalcino (DOC), które powstaje z tych samych szczepów, ale nie musi tyle leżakować i lepiej smakuje za młodu.
Carmignano – dla win czerwonych, także z oznaczeniem Riserva – to z kolei apelacja, w której robi się wina z sangiovese i cabernet sauvignon, spopularyzowane przez twórców „Supertoskanów” w końcu XX wieku.

Chianti – dla win czerwonych także Riserva i następujących subregionów:

Classico ( bez lub z oznaczeniem riserva)
Colli Aretini (bez lub z oznaczeniem riserva)
Colli Senesi (bez lub z oznaczeniem riserva)
Colli Fiorentini (bez lub z oznaczeniem riserva)
Colline Pisane (bez lub z oznaczeniem riserva)
Montalbano (bez lub z oznaczeniem riserva)
Montespertoli (bez lub z oznaczeniem riserva)
Rufina (bez lub z oznaczeniem riserva)

Chianti to oczywiście najbardziej rozległy teren produkcji wina. Robi się tu około 8 mln butelek rocznie. Teren obejmuje także DOCG Chianti Classico, które powstaje pomiędzy Florencją a Sieną, gdzie jest specyficzne terroir, które odciska piętno na tych winach.
W chianti wolno używać minimum 75% sangiovese, a jako dodatki stosuje się canaiolo (szczep dający miękkość chianti może być użyty w mieszance w ilości do 10%), cabernet sauvignon (max 15%), inne czerwone szczepy też do 15%, a nawet szczepy białe do 10% malvasia czy trebbiano. Te zasady sprawiają, że wina z Chianti mogą się od siebie zasadniczo różnić. Winiarze, którzy dodają białych winogron przy produkcji tutejszych win, decydują o ich charakterze. Te wina przeznaczone są do szybkiego wypicia, są średnio zbudowane, świeże i doskonale sprawdzają się w kuchni nie tylko włoskiej.
Riserva w Chianti oznacza tyle, że wino musiało leżakować minimum 27 miesięcy, częściowo w dębowych beczkach, a ponadto musi zawierać min. 12,5% alkoholu.

Chianti Superiore – produkowane w całej Toskanii z wyjątkiem Classico.

Morellino di Scansano dla win czerwonych, także z oznaczeniem Riserva – to apelacja, która w ciągu ostatnich lat podbija świat wielbicieli wina. Są to zwykle wina ładnie pachnące, aromatyczne, soczyste, dość skoncentrowane – oczywiście z podstawą sangiovese.

Vernaccia di San Gimignano – dla win białych, także z oznaczeniem Riserva – najbardziej znane białe wino toskańskie – świeże, mineralne z miodowymi nutami robione w okolicy San Giminiano, na północny zachód od Sieny.

Vino Nobile di Montepulciano – dla win czerwonych, także z oznaczeniem Riserva – to apelacja dla win robionych w okolicach Montepulciano (nie mylić z nazwą szczepu) z min. 80% sangiovese, które nazywa się tu prugnolo. Można te wina uzupełniać cabernetem, merlotem, ale w pierwszej kolejności canaiolo i mammolo (charakterystyczny aromat fiołków, mammole po włosku znaczy fiołki). Wino musi leżakować 2 lata przed dopuszczeniem do sprzedaży, a jeśli ma mieć status riserva – jeszcze jeden rok.

Val di Cornia – ciekawa apelacja, w której robi się wina czerwone oparte na sangiovese w min. 40%, a dopełnione cabernet sauvignon lub/i merlot.

Montecucco – apelacja ostatnio podniesiona do rangi DOCG, co świadczy o rosnącej jakości win z tego okręgu.

DOC toskańskie to:
Bolgheri/Bolgheri Sassicaia – sama apelacja Bolgheri o specyficznym nadmorskim mikroklimacie może tworzyć wina z cabernet sauvignon, merlot, petit verdot – jak w Bordeaux. Uzyskała ona ten status ostatecznie w 1994 roku, ale wszystko zaczęło się, kiedy tutejsze wino Sassicaia z winnicy San Guido pobiło w 1974 roku wina bordoskie. Zanim jednak zatwierdzono dla Bolgheri status DOC powstawały tu wina poza apelacją o statusie vino da tavola lub IGT Toscana, co dziwiło o tyle, że ceny tych win nijak nie odzwierciedlały tego niskiego statusu, bo były i są wysokie. Dziś najbardziej znane supertoskany produkuje nadal Tenuta San Guido (Sassicaia), Tenuta Dell’Ornellaia (Ornellaia), Ca’marcanda (Gaja) i Guado al Tasso (Antinori).
Zasady apelacji, co do używania szczepów ustalono następująco:

Bolgheri Rosso i Bolgheri Rose – sangiovese użyc można do 70%, a jeśli zawartość tego szczepu jest wyższa – wino musi mieć status IGT; cabernet sauvignon od 10 do 80%, merlot do 80% . Rosso Bolgheri musi leżakować min. 24 miesiące przed wypuszczeniem do sprzedaży.
Bolgheri Bianco – toskańskie trebbiano od 10 do 70%, vermentino od 10 do 70% (vermentino z Bolgheri jest cenione za złożoność i kwiatowe aromaty), sauvignon blanc z 10 do 70%, a inne pozostałe odmiany lokalne do 30%.
Subregion Sassicaia może robić wina, które składają się z max. 85% cabernet sauvignon, i 15% cabernet franc, a wina muszą leżakować przed wydaniem na rynek 26 miesięcy minimum.

Rosso di Montalcino – wyżej juz wspominane „baby Brunello”, lżejsze, łatwiejsze i lepsze jako młode.
Rosso di Montepulciano – podobnie jak wyżej – takie „baby Vino Nobile di Montepulciano” – jest krócej leżakowane, zdatne szybciej do picia i na pewno tańsze.

Vin Santo del Chianti, Vin Santo del Chianti Classico, Vin Santo di Montepulciano – to trzy apelacje obejmujące różne tereny wewnątrz Toskanii, ale wszystkie określają zasady robienia win słodkich typu passito ze szczepów malvasia i trebbiano lub sangiovese w przypadku różowych vin santo z tego regionu, czyli Occhio di Pernice. Vin Santo jest napitkiem tradycyjnie toskańskim, ale są tez inne apelacje, które mają zezwolenie na robienie tego wina, np. Offida w Marche czy Trydent.

I pozostałe: Ansonica Costa dell’Argentario, Barco Reale di Carmignano lub Carmigiano, Bianco della Valdinievole, Bianco dell’Empolese, Bianco di Pitigliano, Bianco Pisano di San Torpè, Bianco Vergine della Valdichiana, Candia dei Colli Apuani, Capalbio, Colli dell’Etruria Centrale, Colli di Luni, Colline Lucchesi, Cortona, Elba, Montecarlo, Monteregio, Montescudaio, Moscadello di Montalcino, Orcia, Parrina, Pomino, Pietraviva, San Gimignano, Sant’Antimo, Sovana, Val d’Arbia

Toskańskie IGT: Alta Valle della Greve, Colli della Toscana centrale, Toscano lub Toscana, Val di Magra

Marchia (Marche)

To region środkowych Włoch, który rozciąga się nad Adriatykiem na południe od Romanii ze stolicą administracyjną w Ankonie.
Najbardziej znane tutejsze wina to Rosso Piceno (zwykle z przewagą sangiovese), Rosso Conero (bazą jest montepulciano) i Verdicchio w kilku odsłonach, z których najbardziej ceni się Verdicchio dei Castelli di Jesi Classico i Riserva.

Większość czerwonych win bazuje na sangiovese i montepulciano, najlepsze białe, to właśnie verdicchio. Region ten słynie także z ciekawych szczepów białych mało u nas znanych, czyli passerina i pecorino, które uprawia się w całych środkowych Włoszech. Passerina jest szczepem lokalnym, który jest używany do win jednoszczepowych i do mieszanek w Falerio. Jest to szczep dość lubiący gorący klimat, którego grona dojrzewają z dość dużą zawartością cukrów, ale świetnie zwykle zrównoważonych dobrą kwasowością. Pecorino prawdopodobnie także stąd pochodzi i w apelacjach Offida, Falerio i Colli Maceratesi jest bazą większości win białych. Daje wina o zapachu jaśminu, akacji z lukrecjowymi nutami i mineralnym charakterze.

Verdicchio dei Castelli di Jesi to apelacja, w której robi się białe wina na bazie szczepu lokalnego verdicchio. Można dodawać do 15% trebbiano i malvasia. Wina uchodzą za najlepszą wizytówkę regionu i zdobywają coraz większe uznanie. Młode i proste są świeże, mineralne, kruche i świetne na każda imprezę. Szlachetniejsze Classico musi pochodzić z najlepszych lokacji dla szczepu, a żeby je nazwać Superiore, winiarz musi zmniejszyć wydajność. Superiore muszą też mieć więcej alkoholu. Jeśli tutejsze wino ma status Riserva – oznacza to, że leżakowało 2 lata w beczce i butelce, a do tego zawiera min. 13 % alkoholu.

DOCG
Conero
Vernaccia di Serrapetrona

DOC
Bianchello del Metauro
Colli Maceratesi
Colli Pesaresi
Esino
Falerio dei Colli Ascolani lub Falerio
Lacrima di Morro d’Alba
Offida
Pergola
Rosso Conero
Rosso Piceno
Serrapetrona
Terreni di San Severino
Verdicchio dei Castelli di Jesi
Verdicchio di Matelica
San Ginesio

Umbria

To najbardziej centralnie położony region winiarski bez dostępu do morza z centralnym miastem Perugia.

DOCG Umbrii to:

Montefalco Sagrantino (wytrawne wina czerwone, ciężkie, ziemiste, jedne z najbardziej tanicznych na świecie z 100% sagrantino oraz wina z tego samego szczepu w wersji passito, jedne z najlepszych deserowych czerwonych win w całym kraju). Sagrantino to jeden z najbardziej tanicznych włoskich szczepów. Charakteryzuje się dymnymi nutami, jeżynowym posmakiem, ziemistym zapachem.
Torgiano Riserva (na bazie sangiovese i canaiolo, o min zawartości alkoholu 12,5 %, leżakowane przed sprzedażą min. 3 lata).

DOC Umbrii:

Orvieto – chyba najbardziej znane białe włoskie wino. Robi się je z grechetto i trebbiano z dodatkiem ewentualnie malvasia, drupeggio, verdello i canaiolo bianco. Występuje także w wersji abboccato, czyli semi-sweet, jednak jest to

minimalny odsetek całej produkcji.
Assisi (czyli region Asyżu, z jego lekkimi, owocowymi winami)
Amelia
Colli Altotiberini
Colli Amerini
Colli del Trasimeno
Colli Martani
Colli Perugini
Lago di Corbara
Montefalco (tak jak w DOCG głównie wina z sagrantino, bardziej cenione te deserowe typu passito)
Rosso Orvietano lub Orvietano Rosso
Torgiano
Todi

IGT: Allerona, Bettona, Cannara, Narni, Spello, Umbria

Lacjum

To region winiarski w środkowych Włoszech z Rzymem w samym sercu regionu. Zachodnia część Lacjum leży nad wybrzeżem Morza Tyrreńskiego. Powstają tu zarówno wina czerwone, jak i białe, ale region sławie zdecydowanie te drugie. Niemal 90% produkcji to właśnie wina białe.

Uprawia się tu następujące szczepy:

• białe: malvasia, trebbiano, greco bianco (grejpfrutowe aromaty, lekkość i kwasowość, skłonność do utleniania) i bombino bianco (neutralne, lekkie wina, wydajny szczep, znany w Abruzji jako Trebbiano d’Abruzo);
• czerwone: sangiovese, montepulciano, merlot, cesanese.

Wina (i apelacje jednocześnie), na które warto tu zwrócić szczególną uwagę to:
DOCG
Frascati Superiore – to apelacja leżąca na południowy wschód względem Rzymu. Robi się tu wina wyjątkowe, bo znane na całym świecie i obecne niemal we wszystkich restauracjach rzymskich. Robi się je z trebbiano toscano, trebbiano giallo, greco, bellone, bombino bianco – w różnych konfiguracjach z czego trebbiano toscano może być max. 30%. Wino to może występować w wersji mniej lub bardziej musującej. Jest doskonałe na włoskie upały i świetnie pasuje do lekkiej kuchni śródziemniomorskiej na czele z daniami z owoców morza.
Cesanese del Piglio lub Piglio – to wina robione w 90% ze szczepu cesanese – dające wina lekko goryczkowe, o kwiatowo-owocowych aromatach. Apelacja mieści się w prowincji Frosinone (ta, która graniczy już z Abruzją).
Cannellino di Frascati – wino deserowe z okręgu Frascati robione z gron porażonych szlachetna pleśnią.

DOC
Castelli Romani – robi się tu wina wszelakie, tzn. zarówno białe, czerwone i różowe, a nawet słodkie i musujące. Wiele z tych win to wina proste, codzienne, ale zdarzają się perełki. Opiera się tu winiarstwo na następujących szczepach:

• białe spokojne: trebbiano, malvasia;
• białe (w wersjach secco, amabile, frizzante): malvasia bianca di Candia lub puntinata, trebbiano toscano, trebbiano romagnolo, trebbiano di Soave, trebbiano giallo, trebbiano verde;
• czerwone (w wersjach: secco, amabile, frizzante, novello): min. 85% cesanese oraz merlot, montepulciano, nero buono, sangiovese.

Colli Albani – położone na południowy-wschód od Rzymu nieopodal Frascati, gdzie robi się lekkie proste i tanie wina białe.

Est! Est!! Est!!! di Montefiascone – wino z północnej części Lacjum, niedaleko Toskanii, z legendą w tle: podobno niemiecki biskup w XII w. w drodze do Rzymu nakazał słudze wynaleźć odpowiednia gospodę na nocleg, ale sprzedająca dobre wina. W Montefiascone sługa miał napisać sławne słowa Est! Est! Est!. Przypuszczalnie wino, które pito wtedy nie ma już nic wspólnego z tym, które w tej apelacji powstaje obecnie w wersjach wytrawnej i półsłodkiej, jednak legenda trwa i sprawia, że jest to jedno z win znanych szerokiemu gronu turystów.

Orvieto – to apelacja leżąca częściowo w Lacjum, częściowo w Umbrii, więc wina z tym oznaczeniem na etykiecie mogą być zarówno pochodzenia umbryjskiego, jak i rzymskiego. Jak już wspominaliśmy przy okazji przedstawiania win z Umbrii, są to jedne z najbardziej znanych win włoskich na całym świecie. Świeże, mineralne, letnie, delikatnie wytrawne. Występują także w wersji półsłodkiej zwanej semi-sweet lub abboccato.

Pozostałe DOC: Aleatico di Gradoli, Aprilia, Atina, Bianco Capena, Cerveteri, Cesanese di Affile, Cesanese di Olevano Romano, Circeo, Colli della Sabina, Colli Etruschi Viterbesi (Tuscia), Colli Lanuvini
Cori, Frascati, Genazzano, Marino, Montecompatri Colonna o Colonna, Nettuno, Roma, Tarquinia
Terracina lub Moscato di Terracina, Velletri, Vignanello, Zagarolo.
IGT Lacjum: Civitella d’Agliano, Colli Cimini, Frusinate, Lazio.

Abruzja

To region zaliczany do południowych Włoch ze względu na tak zwany podział tego państwa na tereny lepiej i słabiej rozwinięte pod względem gospodarczym. Jednak uprawiane tu grona i styl win bardziej jednak przypomina wg nas styl win środkowych Włoch, dlatego pozwalamy sobie zamieścić w tym właśnie dziale akapit na temat win z Abruzji.

Abruzja to królestwo dwóch szczepów: montepulciano – czerwonego i trebbiano – białego

Jedyne tutejsze DOCG to Montepulciano d’Abruzzo Colline Teramane, gdzie robi się wina z montepulciano, czyli szczepu czerwonego znanego m.in. w Marche (nie mylić z miastem Montepulciano w Toskanii, gdzie powstaje znane Vino Nobile). Jest to jedno z najlepszych siedlisk dla tego szczepu. Powstają tu wina krzepkie, solidne, przyjemne zarówno za młodu, jak i po latach.

DOC Abruzji to:
Cerasuolo d’Abruzzo – wina różowe, o ciemnej głębokiej niemal wiśniowej barwie, owocowe, pełniejsze niż przeciętne różowe wino, doskonale pasujące do kuchni włoskiej nie tylko regionalnej.

Controguerra – młoda apelacja, w której uprawia się odmiany winorośli takie jak: merlot, cabernet, pinot noir czy riesling. Osiąga sukcesy nie tylko w kraju, ale na całym świecie.

Montepulciano d’Abruzzo – to wizytówka Abruzji. Powstają te wina właściwie we wszystkich prowincjach regionu, mogą być młode i bardzo proste, a mogą zrobione rzetelnie, niemasowo, z ograniczona wydajnością, mogą być naprawdę doskonałe. Tutejsze najciekawsze Montepulciano mogą nosić na etykietach rejony, w których powstają: Alto Tirino, Casauria, Teate, Terre dei Peligni, Terre dei Vestini.

Trebbiano d’Abruzzo – to z kolei apelacja dla win białych robionych z lokalnej odmiany trebbiano zwanej tez bombino bianco. Można do tych win dodawać toskańskiej odmiany trebbiano i passerina. Tutejsze białe wina są świeże, niezbyt aromatyczne, więc doskonałe w kuchni, bo idealnie pasujące do wielu dań.

Ortona – dla win białych i czerwonych; białe powstają z trebbiano toscano i trebbiano abruzyjskiego, czerwone z montepulciano; to maleńka apelacja nad samym Adriatykiem wokół miasteczka Ortona.

Terre Tollesi lub Tullum – młoda apelacja, bardzo zróżnicowana, dla win czerwonych nawet w wersji passito z montepulciano, dla czerwonych z oznaczeniem szczepu (z caberneta, merlota, sangiovese), win białych z trebbiano, a także win białych z oznaczeniem szczepu falanghina (nuty gorzkiej omarańczy, jabłek, gruszek, mineralne wina, sosnowy aromat), passerina, pecorino, win musujących z chardonnay, a nawet win białych typu passito z malvasii i moscato.
Villamagna – apelacja dal win pochodzących z okolic Villamagna w prowincji Chieti zrobionych z montepulciano także w wersji riserva.