Gruzja

Gruzja to kraj, w który zostały znalezione najstarsze ślady produkcji wina. Jest więc póki co uważana za ojczyznę winorośli szlachetnej. Możliwość zapoznania się z gruzińskimi winami zawdzięczamy właściwie władzom Rosji. Jeszcze parę lat temu większość win gruzińskich znajdowała swój punkt docelowy właśnie na stołach rosyjskich, ale kiedy wschodnie mocarstwo narzuciło w 2006 roku embargo na wina gruzińskie, tutejsi winiarze musieli znaleźć jak najszybciej wyjście z tej sytuacji i obecnie wina gruzińskie są znane w Europie. W Polsce zdobyły sobie rzeszę fanów.

Gruzja leży na Kaukazie, nad Morzem Czarnym i graniczy z Rosją, Azerbejdżanem, Armenią i Turcją. Właściwie w całym kraju hoduje się winorośl, ale największe skupiska winnic ciągną się w dolinach rzek pomiędzy północnym a południowym pasem gór, od morza po wschodnią granicę z Azerbejdżanem. Tutejszy klimat jest w zasadzie dwojaki: na zachodzie subtropikalny z wpływem morza, bardzo gorący, wilgotny, z krótkimi, ciepłymi zimami, a na wschodzie kontynentalny z upalnymi latami, ale i niezbyt chłodnymi zimami, zdecydowanie bardziej suchy niż na zachodzie.

Niegdyś wina gruzińskie produkowano używając kwevri, czyli glinianych amfor, które zakopywano w ziemi. Dzięki temu fermentacja utrzymana była w stałej temperaturze. Do tej pory niektórzy producenci robią partie wina w taki sposób.

Gruzja może się poszczycić tym, że udało się tutejszym winiarzom nie ulec modom i nie sadzić na potęgę szczepów międzynarodowych. Dlatego uznać można Gruzję za jeden z niewielu zakątków winiarskich, które stoją autochtonicznymi odmianami winorośli.

Szczepy Gruzji

Najważniejsze:

Rkatsiteli – najważniejszy biały szczep gruziński, uprawiany głównie w Kakheti, ale i w pozostałych regionach. Służy do robienia win jednoszczepowych, do mieszania z mtsvane, do produkcji win stołowych i jakościowych, wzmacnianych, a nawet lodowych. Jest to jedna z najstarszych odmian na świecie (znaleziono w Gruzji naczynia z nasionami rkatsiteli sprzed 3 tys. lat p.n.e. Dojrzewa w połowie września, ale winiarze dążą do jak najpóźniejszych zbiorów, żeby grona nabrały cukru, gdyż z natury rkatsiteli to szczep dający dość kwasowy moszcz. Wina z tej odmiany są dość kwasowe, nieco pikantne o kwiatowym bukiecie.
Saperavi – najważniejszy szczep do produkcji gruzińskich czerwonych win, nazwa oznacza „barwnik” lub „kolor”. Szczep pochodzi z Kakheti na wschodzie i należy do niezbyt licznej rodziny ciemnych winogron, które mają także zabarwiony miąższ (typ teinturier). Jest to odmiana o umiarkowanej wydajności, jest odporna na niskie temperatury i dobrze rośnie na większych wysokościach. Dojrzewa w połowie września.

Robi się z niej głównie wina jednoszczepowe, choć coraz częściej trafia jako kadzi jako część składowa. Daje wina czasem surowe, nieco chropawe, ale świetnie leżakuje, wtedy zdobywa aksamitną strukturę. Szlachetne saperavi ma potencjał starzenia nawet 50 lat. Wino z saperavi jest zwykle dość żywe, owocowe (wiśnie, czereśnie i owoce leśne), z nuta pestkową, korzenną, czasem czekoladową.
Mtsvane – biała odmiana gruzińska odporna na mróz, ale potrzebująca deszczu, nie lubiąca suszy. Jej nazwa oznacza dosłownie „zielony, młody, nowy”. Jest mieszana często z rkatsiteli. Daje wina bardziej owocowe, o niższej kwasowości, o bardziej soczystym, owocowym charakterze i aromacie.

Pozostałe:

Alexandreuli – bardzo stary czerwony szczep gruziński, spokrewniony prawdopodobnie z muskatem aleksandryjskim. Służy przede wszystkim do robienia wina Kvanchkara, które rozsławił Stalin. To półsłodkie wino było podobno jego ulubionym trunkiem.
Khikhvi – biała odmiana gruzińska, uprawiana głównie w Kakheti. Czasem jeszcze fermentowana stara metoda w kwevri.
Ojaleshi – odmiana czerwona uprawiana głównie wzdłuż rzeki Tskhenis-Tskali. Można zeń robić wina od wytrawnych po półsłodkie. Daje wina o ciemnej głębokiej barwie, o aromacie ciemnych owoców, czarnej porzeczki, nieco pieprzne i korzenne.
Mujuretuli – odmiana czerwona, gruzińska, zwana czasem keduretuli. Używana jest niemal wyłącznie do produkcji legendarnego gruzińskiego wina Khvanchkara (wraz ze szczepem alexandreuli) w regionie Racha-Lechkhumi, w zachodniej Gruzji. Daje winom charakterystyczny aromat owoców granatu.
Tsolikauri (bazaleturi) – biała gruzińska odmiana, uprawiana głównie w zachodniej Gruzji, a szczególnie na Nizinie Kolchidzkiej i w regionie Imeretia. Jest to jedna z najbardziej rozpowszechnionych odmian w tej części kraju. Daje wina od wytrawnych po półsłodkie. Z tych gron robi się wino Tvishi.
Usakhelauri – odmiana czerwona uprawiana głównie w zachodniej Gruzji (północna część) w regionie Racha-Lechkhumi. Są to winogrona cenione wysoko, ponieważ uprawia się ich bardzo mało i na bardzo określonym obszarze. W dobrych latach powstaje około 700-1000 butelek, więc wino jest drogie. Zwykle wino jest aksamitne, z delikatnym kwiatowym nosem, z posmakiem poziomek i dojrzałych wiśni.
Dzvelshavi – starożytna odmiana czerwona, uprawiana głównie w Imeretii i Racha-Lechkhumi . Odmiana jest dość odporna, daje wina świeże, lekkie, o niskiej zawartości tanin, często więc służy do mieszanek z cabernet sauvignon czy saperavi.
Tavkveri – jedna z gruzińskich odmian czerwonych. Robi się z niej wina stołowe, deserowe, a nawet brandy. Odmiana jest odporna na zimno, wydajna. Daje wina lekkie, czerwone wytrawne wina o charakterystycznym kwiatowym aromacie z nutą hibiskusa. W ustach wyczuć można żurawinę, wiśnie i porzeczki z odrobiną pieprzu.
Asuretuli – czerwona odmiana, z której najczęściej robi się półwytrawne wina różowe i czerwone.
Aladasturi – czerwona odmiana winorośli, z której najczęściej powstają wina różowe.
Tsitska – biała odmiana używana najczęściej do produkcji win wytrawnych musujących i wzmacnianych. Rośnie przede wszystkim w Gruzji zachodniej. Daje wina o słomkowym kolorze, delikatnym aromacie z nutami kwiatów lipy.
Krakhuna – białą odmiana z zachodniej Gruzji. Jest bardzo odporna na mróz i grzyby. Daje wina o neutralnym aromacie. Świetna do mieszania z tsitska i tsolikouri, czyli szczepami o większej zawartości cukru, ponieważ sama krakhuna ma dużo kwasowości. Robi się z niej także wina wzmacniane.

Regiony Gruzji

Zasadniczy podział to pięć regionów: Kakheti, Kartli, Imereti, Racha-Lechkhumi oraz Wybrzeże Czarnomorskie. Ponadto w Gruzji obowiązuje podział na mikroregiony, czyli strefy produkcji win o kontrolowanej nazwie pochodzenia, jak francuskie apelacje. Czasem taki mikroregion obejmuje zaledwie kilka miejscowości.

Kakheti (Kachetia)

Najważniejszy i największy region uprawy winorośli w Gruzji. Leży między Tbilisi a wschodnią granicą Gruzji. Obejmuje około 32 tys. ha upraw winorośli. W Kakheti wyróżnić można 25 mikroregionów, a 14 spośród nich ma status uznanych apelacji. Kachetia charakteryzuje się ciepłym słonecznym klimatem z wystarczającą ilością opadów, dlatego jest to idealne miejsce dla winorośli.
W Dolinie Alazani robi się zwykle dość proste wina codzienne, regionalne i stołowe, a na przedgórzy gór Wielki Kaukaz oraz na stokach Gór Gomborskich, na prawym brzegu rzeki Alazani mieści się najwięcej kluczowych dla regionu apelacji.

Najważniejsze apelacje Kakheti

Tsinandali – apelacja win białych, które powstają z rkatsiteli i mtsvane. Białe odmiany rosną tu na świetnych wapiennych glebach i dają wina dość delikatne, wytrawne, żywe wina. Wino musi dojrzewać 2-3 lata, a powinno być wypite do pięciu kolejnych lat. Z czasem zyskuje lekki orzechowy posmak.

Mukuzani – apelacja win czerwonych, leżąca jeszcze dalej na południowy wschód. Uważana jest za najważniejszą dla win czerwonych wytrawnych. To czyste saperavi zwykle smakuje delikatnie, aksamitnie. Musi dojrzewać w beczkach min. 3 lata.

Kindzmarauli – to apelacja dla win półsłodkich, owocowych, aromatycznych win z regionu Kvareli leżącym u stóp Wielkiego Kaukazu. Robi się je z późno zbieranych gron saperavi. Wino musi leżakować minimum 2 lata przed wypuszczeniem na rynek.

Akhasheni – wino robione podobnie do kindzmarauli, ale powstające w regionie Gurdzhaani (Gurjaani). Wina Akasheni są owocowe o umiarkowanej słodyczy, delikatnie korzenne, trochę pikantne.

Manavi – apelacja dla białych win z mtsvane o charakterystycznym żółtozielonym kolorze.

Vazisubani – apelacja leżąca w pobliżu środkowego biegu rzeki Alazani. Robi się tu wina białe z 85% rkatsiteli i 15% mtsvane. Wina z tą apelacją są zwykle żywe, o jasnosłomkowej barwie i kwiatowym aromacie.

Kardenakhi – apelacja mikroregionu Gurjaani na prawym brzegu Alazani. Robi się tu białe wina z mtsvane, khikhvi i rkatsiteli. Powstają tu mocne wina z charakterem o barwie bursztynu, aromacie miodu i przypraw.

Tibaani – to apelacja leżąca we wschodniej części Kakheti, na prawym brzegu Alazani. Robi się tu jakościowe wytrawne wina z rkatsiteli. Wina maja charakterystyczny ciemny kolor bursztynu, aksamitną strukturę i rodzynkowy posmak.

Napareuli – leży na lewym brzegu rzeki Alazani w jej górnym biegu. Jest to apelacja
zarówno win czerwonych, jak i białych. Czerwone wina Napareuli zrobione są ze 100% saperavi, są wytrawne, pikantne, owocowe. Białe wina Napareuli są zrobione ze szczepu rkatsiteli i maja delikatny, świeży charakter, jasną, słomkową barwę, lekko kwiatowy aromat.

Teliani – apelacja win czerwonych leżąca w pobliżu środkowego biegu rzeki Alazani. Robi się tu wina z cabernet sauvignon – mocne, wytrawne, taniczne.

Kartli (Kartlia)

To region znajdujący się na zachód od Kakheti. Panuje tu gorący klimat z naprawdę upalnymi latami. Przede wszystkim region specjalizuje się w winach białych o lekkim charakterze.
Jedyną uznana apelacją w tym regionie jest Anteni, czyli apelacja dla win musujących antenuri. Anteni rozciąga się na obu brzegach rzeki Atenuri, a winnice rozciągają się na jej stromych brzegach.
Wina musujące z taką apelacją robi się zasadniczo z mtsvane, chinuri, a czasem nawet aligoté. Są to zwykle owocowe, żywe, rześkie wina o jasnym kolorze.

Imereti (Imeretia)

Region, który leży na wschód od Niziny Kolchidzkiej, w centralnej Gruzji. Niegdyś region był najważniejszym obszarem uprawy winorośli w tej części świata. Obecnie nie jest tak ceniony, jak Kakheti, ale wciąż jest ważnym ośrodkiem uprawy winorośli i morwy.
Obecnie to drugi pod względem wielkości winiarski region gruziński.
Tutejszy klimat jest dość ciepły, ale zdecydowanie bardziej wilgotny.
Specjalnością regionu są wina białe, także musujące. A uprawia się tu zasadniczo tsolikauri, tsitska, jeśli chodzi o odmiany białe. Jeśli chodzi o czerwone grona, to preferowane są: saperavi, dzvelshavi, otskhanuri oraz ojaleshi, z których robi się często półsłodkie, aksamitne wina.
Jedyna apelacja w regionie jest Sviri. Jest to apelacja dla win białych robionych ze szczepów tsolikauri, tsitska i krakhuna.

Racha-Lechkhumi (Racza)

Region leżący na północ od Imereti, od północy sąsiadujący już z Rosją. Jest to jeden z najbardziej malowniczych zakątków tego kraju, a winnice leżą na zboczach gór na wysokościach około 1000m n.p.m.. Tutejszy klimat jest więc bardziej zróżnicowany, ponieważ wpływ górskiej lokalizacji sprawia, że zimy są tu czasem bardzo chłodne.
Ponadto jest to równie prestiżowy region co Kakheti, przede wszystkim na jedno z najbardziej znanych win gruzińskich, czyli Khvanchkara. Jest to apelacja leżąca w dolinie rzeki Rioni. Powstają tu wina ze szczepów alexandrouli i mujuretuli – czerwone, półsłodkie, bogate i długowieczne.
Oprócz wina Kvanchkara w apelacji Tvishi powstaje znane wino, także półsłodkie, ale białe, ze szczepu tsolikouri o jasnej barwie, umiarkowanej słodyczy i pięknych aromatach dojrzałych owoców.
Region znany jest także z win jednoszczepowych z ojaleshi z mikroregionu Orbeli i usakhelouri. Oba rodzaje robi się w ilościach niemal laboratoryjnych. Usakhelouri z mikroregionu Zubi-Okureshi jest robione w tak małych ilościach, że osiąga naprawdę wysokie ceny.

Wybrzeże czarnomorskie (Black Sea Coast)

To region składający się z poszczególnych obszarów, czyli: Megrelia (Samegrelo), Guria, Adżaria (Adjara) i Abchazja (Abkhazia).
Jest to region o ciepłym i wilgotnym klimacie. Najbardziej znaczące winnice rosną w Mergelii i Gurii. Dominują tu białe odmiany, ze szczególnym wskazaniem na tsolikouri. Perełkami są wina z odmiany ojaleshi i chkhaveri.

Oprócz wspominanych wyżej win jakościowych pochodzących z konkretnych apelacji, w Gruzji, jak w każdym regionie winiarskim robi się zarówno wina stołowe, które mogą powstawać z gron z dowolnego miejsca kraju. Poza tym powstają wina tzw. regionalne, których pochodzenie określone jest na etykiecie, np. Alazani Valley, czyli lekkie wina o jasnej barwie, zarówno czerwone, jak i białe czy różowe, pochodzące z doliny rzeki Alazani.
Poza tym znane polskim konsumentom są wina pirosmani występujące w wersjach białych i czerwonych, półwytrawnych lub półsłodkich (nie wytrawnych).