Czechy

To region, który nie tylko piwem stoi. Owszem, nie sposób zliczyć gatunków piwa, które powstają w czeskich browarach, jednak wino jest tam trunkiem nie mniej ważnym. Najbardziej znany region winiarski w Czechach to oczywiście Morawy, które już od lat słyną ze świetnych win światowej klasy. Oprócz niego są jeszcze dwa regiony położone na północy kraju, na północ od Pragi. Są to rejony winiarskie bardziej wysunięte na północ niż Wiesbaden w Nadrenii, które leży mniej więcej na tej samej szerokości co Praga. Te dwa okręgi to podregion mělnicki i podregion litoměřicki zwane zwykle winiarskim regionem Czechy (vinařská oblast Čechy).

Tradycje winiarskie w Czechach sięgają jeszcze wczesnego średniowiecza. Prawdopodobnie tradycje te pojawiły się na Morawach dzięki Rzymianom już około III w., ale pierwsze wzmianki na temat upraw winorośli pojawiają się w X w. Oczywiście w tych czasach uprawy winorośli są związane z działalnością klasztorów, ale i wielkie zasługi dla rozwoju winiarstwa na tych terenach przypisuje się królowi Karolowi IV, który w 1358 roku wydał bulle, która zwalniała z podatków tych, którzy zakładali winnice (pojawiły się wtedy winnice właśnie w okręgu mělnickim, w okolicach Pragi).
Wojna trzydziestoletnia posiała spustoszenia w winnicach, ale mimo to winnice trwały i rozwijały się właściwie aż do ataku bardzo mroźnej zimy w 1866 roku, a następnie filoksery, która i tutaj zniszczyła ogromne połacie upraw. Choć władza CK starała się odnowić uprawy, to kolejne wojny sprawiły, że winnice w Czechach upadały.
W czasie socjalizmu, choć wiadomo, że w wielkich zakładach produkowano raczej nie najwyższej jakości wina, starano się odnowić morawskie winiarstwo. W latach sześćdziesiątych wprowadzano już nowe technologie, mechanizację i uprawiano nowe odmiany lepiej przystosowane do warunków na tych terenach.
Po roku 1989 rozwój nie nastąpił jednak zbyt szybko. Ważny przełom nastąpił dopiero po 2000 roku. Pojawiło się naprawdę wielu światłych, nowoczesnych winiarzy, którym zaczęło zależeć na jakości. A w ciągu zaledwie paru lat areał winnic zwiększył się o setki hektarów.

Główne odmiany uprawiane w Czechach (białe grona to około 70% upraw)

Białe: veltlínské zelené (grüner veltliner), müller-thurgau, ryzlink vlašský (riesling włoski), ryzlink rýnský (riesling reński), rulanské bíelé (pinot blanc), chardonnay, sauvignon, rulanské šedé (pinot gris), tramín červený (gewürztraminer), pálava, muškát moravský, lena, irsai olivér, hibernal, děvín, aurelius.
Czerwone: svatovavřinecké (St.Laurent), frankovka (blaufränkisch, kékfrankos), rulandské modré (pinot noir), modrý portugal (portugieser, kékoporto), zweigelt, andré, ariana, neronet, alibernet.

Większość z tych odmian to szczepy międzynarodowe uprawiane w wielu krajach – nie tylko Europy Środkowej. Są wśród nich szczepy rodzime, o których nikt by nie usłyszał, gdyby nie rosnąca jakość win morawskich, a co za tym idzie rosnące zainteresowanie tutejszymi trunkami.

Charakterystyka lokalnych i typowych dla regionu szczepów

Pálava – to biały szczep, który powstał w 1953 roku w Wielkich Pawlowicach ze skrzyżowania tramín červený x müller-thurgau, więc to typowa morawska odmiana.
Daje bardzo aromatyczne białe wina o charakterystycznym waniliowym posmaku, zwykle pełne i nieco korzenne. Jest czasem mieszana z innymi odmianami, dla zwiększenia aromatu wina oraz nadaje się świetnie do produkcji win słodkawych i słodkich najwyższej jakości (z wyższymi wyróżnikami).

Muškát moravský – szczep biały z 1987 roku, który powstał jako krzyżówka muškát ottonel i prachtraube w Polešovicach. Jest to odmiana niewymagająca, woli gleby gliniaste, a nie lubi suchego mikroklimatu. Zbiory przypadają zwykle na połowę września, jest to więc odmiana wcześnie dojrzewająca. Daje wina mało kwasowe o delikatnie muszkatowycm aromacie. Można z niej robić wina musujące, świetnie się łączy z innymi odmianami.

Lena – nowa odmiana białą z 2001 roku pochodząca z Pernej jako krzyżówka lipoviny (hárslevelű) z irsai oliver. Nie lubi gleb piaszczystych z tendencją do wysychania i wiosennych przymrozków. Dość wcześnie dojrzewa, jest średnio wydajna, i ma średnią zawartość cukrów. Daje wina aromatyczne, lekkie, z delikatną kwasowością, z nutami korzeni i karmelu. Nie nadaje się do leżakowania, trzeba pić za młodu.

Irsai olivér – to szczep biały z 1975 roku, pochodzi z Węgier i jest krzyżówką bratislavské bílé x čabaňská perla. Uprawia się ją na Morawach i na Słowacji. Jest to typ szczepu, który daje wina aromatyczne, muskatowe. Lubi gleby kamieniste, trzymające ciepło i wilgoć. Bardzo wcześnie dojrzewa, więc uprawia się ją do produkcji „młodego wina” zwanego burczak. Daje wina o małej kwasowości, korzenne, lekko goryczkowe, często łączy się ją z rieslingami, żeby złagodzić ich kwasowość. Wina z irsai oliver nie lubią starzenia, najlepsze są jako młode.

Hibernal – to bardzo młody biały szczep z 2004, który powstał w Niemczech jako krzyżówka siebel 7053 i ryzlink rýnský w Geisenheim. Dotychczas była uprawiana głównie w Niemczech, a na Morawach zajmuje jedynie około 10 ha, lecz jest ciekawa i dobrze wróży na przyszłość. Dojrzewa późno, ale jest dość stabilna i daje wina świeże, dość kwasowe, które poddają się winifikacji typu sur lie. Typowe aromaty to: czarna porzeczka, ananas, brzoskwinia, grejpfrut.

Děvín – szczep biały, który powstał w1998 na Słowacji w Bratysławie jako krzyżówka tramín červený i veltlínské červenobílé (rotweisser veltliner). Děvín dobrze sobie radzi w słonecznych, ciepłych, ale niezbyt suchych zakątkach. Odmiana jest dość przewidywalna jeśli chodzi o urodzajność, ma sporą zawartość cukrów resztkowych. Mogą z niej powstać wina słodkie z selekcjonowanych gron, bo zawartość cukrów resztkowych zwiększa się bardzo w ostatniej fazie dojrzewania. Aromat win z děvína jest charakterystyczny i mocny, jak zwykle w traminerach z nutami korzeni i muszkatu. Jest znanym szczepem na Słowacji, ale na Morawach tez uprawia się go coraz więcej.

Aurelius – szczep biały, który powstał w 1983 w Pernej ze skrzyżowania białego neuburgera (neuburské) i ryzlink rýnský. Jest to odmiana dość plenna, z wysoką zawartością naturalnego cukru resztkowego. Daje wina aromatyczne o bukiecie przypominającym ryzlink rýnský, kwiatowe, z nutami jaśminu, bardziej ekstraktywne i kwasowe, dlatego nadaje się do leżakowania. Jest jednym z najbardziej poszukiwanych szczepów morawskich.

Alibernet – zwany Oděsskij čornyj, szczep czerwony pochodzący z roku 1950 z Odessy, który powstał ze skrzyżowania cabernet sauvignon i alicante bouschet (typ gron o czerwonym miąższu, czyli typu teinturiére). Uprawiany na Słowacji, Ukrainie, Mołdawii i właśnie na Morawach.
Lubi gleby urodzajne i dobre nasłonecznienie, bo późno dojrzewa. Daje wino o typowych aromatach dla caberneta, ale zdecydowanie intensywniejszym kolorze. Używa się tego szczepu do mieszanek, często dla podrasowania barwy.

André – szczep czerwony, pochodzący z 1980 roku, powstały ze skrzyżowania frankovki i svatovavřinecké w Wielkich Pavlovicach, a zatem kolejna typowo morawska odmiana. Jest to szczep odporny na mrozy, ale bardziej wymagający niż szczepy rodzicielskie. Dojrzewa późno, więc potrzebuje dobrego stanowiska solidnie nasłonecznionego. Jest dość plenna, cukier resztkowy jest wysoki pod warunkiem dobrej dojrzałości gron. Wino ze szczepu andré jest zwykle bardzo owocowe, ale taniczne i kwasowe, więc lubi leżakowanie. Z czasem zyskuje delikatność i aksamitną strukturę zachowując owocowość.

Ariana – morawski szczep czerwony, bardzo młody (2001), powstał w Pernej, jako krzyżówka ryzlink rýnský x svatovavřinecké, a następnie zweigelt. Jest to odmiana dopiero badana, niewymagająca i odporna o dobrej zawartości cukrów, raczej późna (październik) i plenna. Daje wina delikatne, harmonijne z subtelnymi taninami.

Neronet – szczep czerwony, który powstał w 1965 roku w Lednici na Morawach. Jest to krzyżówka svatovavřinecké z modrý portugal, a następnie z alibernet. Mało się jej uprawia na Morawach, ale wciąż zyskuje zwolenników. Do tego popularna na Słowacji. Jest to szczep niezbyt wymagający jeśli chodzi o nasłonecznienie, ale lubi żyzne gleby. Dojrzewa na początku października. Neronet daje wina bardzo intensywne w kolorze (zasługa alibernet) o delikatnym owocowym bukiecie i smaku. Taniny są znaczne, ale nie męczące. Zyskuje aksamitności po leżakowaniu w mniejszych beczkach (barrique).

Modrý portugal – to szczep szerzej uprawiany zarówno w Niemczech, jak i Austrii, znany jako portugieser, na Węgrzech jako kékoporto, więc nie trzeba go przedstawiać, jednak odgrywa na tych terenach ważną rolę.
Jest to odmiana niewymagająca, dająca dobre plony. Daje wino o dość jasnej barwie, niezbyt ekstraktywne, ale świeże, tzw. łatwo pijalne. Wcześnie dojrzewa, więc jest idealna na młode wina zwane świętomarcińskimi, które pojawia się 11 listopada, czyli w dniu św. Marcina. Nie bardzo lubi starzenie.

Svatovavrinecke – odmiana znana w Austrii (st.Laurent), Czechach, na Słowacji. Nieznane jest jej pochodzenie, ale prawdopodobnie ojczyzną szczepu jest Francja. Nie jest wymagająca ze względu na gleby, ale woli te lepiej zatrzymujące ciepło, bardziej piaszczyste. Dobre wino z tego szczepu, z dobrego rocznika może być pełne, bogate, o dobrym ekstrakcie. Lubi leżakowanie, szczególnie w małych beczkach typu barrique, łagodnieje wówczas i zatraca kwasowość. Wychodzi świetnie w okolicach Mutěnic, w podregionie wielkopavlovickim i znojemskim.

Regiony winiarskie w Czechach

Vinařská Oblast Čechy, czyli Region Winiarski Czechy

Dzieli się na dwa podregiony:

Podregion Mělnicki – obejmuje winnice leżące w północnych Czechach, wprost na północ od Pragi, wokół miejscowości Mělnik. Dominują tu wapienie pokryte piaskami. Tego typu gleby dość dobrze trzymają ciepło, dzięki czemu dobrze udają się tu wina czerwone.
Od czasów średniowiecznych uprawiano tu rulanské modré (pinot noir). Z czasem pojawiły się tu inne odmiany: modrý portugal i svatovavřinecké, następnie białe szczepy, takie jak ryzlink rýnský, sylvánské zelené (silvaner), a obecnie dominuje tu müller-thurgau. Białe odmiany sadzi się na ilastych, cięższych glebach.

Podregion Litoměřicki – winnice tego podregionu leżą na północny zachód od miejscowości Mělnik, dalej na północ. To najbardziej na północ wysunięte winnice Europy.
Historia tutejszego winiarstwa sięga początków czeskiego osadnictwa. W średniowieczu miejscowość Litoměřice była największą po Pradze osadą, a w jej obrębie znajdowało się wiele hektarów winnic. Najlepsze wina robiono wtedy w dolinie Łaby, wokół Žernoseków, które słynęły świetnymi rieslingami i pinotami białymi czy szarymi ( ryzlink rýnský, rulandské bílé i rulandské šedé). Potem pojawiły się inne szczepy: müller-thurgau, svatovavřinecké i zweigelt swego czasu te regiony słynęły z dobrych traminów (dawniej biały tramin nazywano brynšt).

Vinařská Oblast Morava, czyli Region Winiarski Morawy

Dzieli się na podregiony: Znojemski, Mikulovski, Velkopavlovicki i Slovacki.

Morawy leżą na południowym wschodzie Republiki Czeskiej. Głównym miastem regionu jest Brno. Tutejszy klimat jest dość zmienny, z tendencją do kontynentalnego. Choć okres wegetacyjny jest krótszy niż na zachodzie Europy, to lata są często bardzo ciepłe, co przyspiesza dojrzewanie i umożliwia uprawę nawet późno dojrzewających odmian.
Wina morawskie od wielu już lat są obecne na polskim rynku i cieszą się dużym uznaniem.

Podregion Znojemski – znajduje się na zachodzie Moraw i zajmuje część powiatu Znojmo i część powiatu Brno. Główne miasto podregionu, czyli Znojmo, zawsze było ośrodkiem winiarskim, o czym świadczą znajdujące się pod miastem korytarze dawnych piwnic winnych.
Gleby w tym regionie to przede wszystkim to lessy, iły ze żwirowym podłożem. Kamieniste gleby są doskonałe szczególnie do uprawy białych szczepów takich jak ryzlink rýnský czy veltlínské zelené. W subregionie znojemskim uprawia się także frankovkę. W okolicy głównego miasta i na południe w kierunku granicy z Austrią świetnie udają się müller-thurgau, sauvignon, ryzlink rýnský, pálava, rulandské bílé, rulandské šedé i rulandské modré.
Zważywszy, że od Znojma w kierunku południowym znajdują się równolegle do granicy z Austrią znane trasy winiarskie przez Šatov, Chvalovice, Hnízdo, Jaroslavice aż do Hrušovan, można obyć zajmującą podróż po winnicach. W niedużej odległości na wschód znajdują się też znane miejscowości winiarskie Těšetice, Lechovice, czy Borotice, które warto zobaczyć.

Podregion Mikulovski – leży wokół miejscowości Mikulov, jest najmniejszy z subregionó morawskich, granuczy z Austrią i wszystkimi trzema subregionami Moraw.
Gleby tutejsze to: wapienie, iły, piaski i lessy.

Dumą regionu są jednak nie tylko tutejsze wina, ale cały Chroniony Obszar Krajobrazowy Pálava. Jest to punkt docelowy wycieczek nie tylko enologicznych, bo można przy okazji zwiedzić rezerwat przyrody. Na wapiennych glebach w okolicy Pálavy świetnie udaje się ryzlink vlašský – mineralny, świeży, pełny. Znakomite są tez tutejsze rulandské bílé i chardonnay. Mówi się nawet, że wina z Palavy to najlepsze morawskie okazy.
Samo miasto Mikulov jest ważnym ośrodkiem winiarskim, ponieważ wokół znajduje się dużo winnic. Z kolei w przygranicznych Valticach – dalej na południowy wschód od Mikulova – znajduje się Krajowy Salon Win (Národní salon vín) i najstarsza szkoła winiarska. Ważne winiarskie punkty tego subregionu to: Sedlec, Dolní Dunajovice, Pavlov, Perná (tu narodził się niejeden morawski szczep), Dolní i Horní Věstonice, Novosedly i Brod nad Dyjí.

Na mniej kamienistych glebach Dunajovických vrchów oprócz odmiany ryzlink vlašský dobrze udaje się typowa dla okolicy odmiana, czyli vetlínské zelené.
Na północ od Pálavy znajdują się miejscowości Strachotín, Pouzdřany czy Popice, znane z win ryzlink rýnský, tramín i pálava, która powstała w Ośrodku Hodowli Winorośli w Pernéj, podobnie jak lubiany morawski szczep aurelius.

Podregion Velkopavlovicki – to kolejny subregion morawski obejmujący tereny wokół miejscowości Velké Pavlovice na północ aż do Brna.
Gleby w centrum subregionu to wapienne iły, margle, piaskowce i zlepieńce. Dzięki temu dobrze udają się tu odmiany czerwone. Właśnie ten region uważany jest z centralny ośrodek produkcji win czerwonych na Morawach.
Winnice rozciągają się tu wokół następujących ośrodków: Hustopeče, Starovičky, Velké Pavlovice, Bořetice, Vrbice, Kobylí i Velké Bílovice (największa powierzchnia winnic).
Koło Hrušovan i Žabčic na północy regionu uprawia się na glebach piaszczystych odmiany veltlínské zelené, rulandské šedé, a szczególnie dobrze udają się tu odmiany aromatyczne, czyli tramín červený, pálava, muškát moravský oraz müller-thurgau.

Nieopodal położone Židlochovice także mają długą historię winiarską, bo tutejsze prawo winiarskie sięga jeszcze czasów późnego średniowiecza. Panują tu świetne warunki do uprawy odmian burgundzkich.
W kierunku południa od Velkich Němčicach aż do Velkich Bílovic, ciągną się winnice produkujące wina świetnej jakości. Tutejsze winnice leżą na zboczach o południowo-zachodniej orientacji, co sprawia, że tutejsze odmiany maja lepsze położenie by dobrze dojrzewać. Veltlínské zelené, ryzlink vlašský i modrý portugal to tutejsze specjalności.

Podregion Slovácki – to największy subregion Moraw. Leży na południowym wschodzie regionu i produkuje wina bardzo różnorodne.
Na południu w krainie zwanej Podluží większość winnic leży nad Moravą tuż przy granicy słowackiej na nisko położonych terenach i lekkich glebach. Najlepsze efekty daje tu uprawa odmian ryzlink rýnský, rulandské bílé i rulandské šedé, a spośród odmian czerwonych frankovka, zweigelt oraz nowa odmiana czerwona cabernet moravia.

Dalej na północ winnice położone są wyżej, na pagórkowatym terenie, gdzie lepiej wychodzą wina o charakterze bardziej odświeżającym, rześkim, bardziej kwasowe.
Znajdują się tu dwa wyraźne ośrodki winiarstwa – Mutěnice (z Ośrodkiem Badawczym Winiarstwa) i Čejkovice (dawny ośrodek Templariuszy). Uprawia się tu typowe białe odmiany, a wina czerwone, które tu powstają są rześkie i żywe, co jest cechą tej części subregionu Slovackiego.
Północne obrzeże subregionu Slováckiego to między innymi winnice rozsiane w okolicach Kyjova, Moštěnic, Vážan oraz Polešovic (tu powstała odmiana muškát moravský).

Jest jeszcze wysepka na północy rejonu w okolicy miasta Uherské Hradiště, a winnice ciągną się aż do Napajedel. Dobrze udaje się tu ryzlink rýnský, rulandské bílé, muškát moravský i müller-thurgau.
W środkowej części subregionu leży leży Bzenec, gdzie powstała jedna z pierwszych spółdzielni winiarskich. Produkowano tam świetny ryzlink rýnský, który nazywano tu bznecká lipka.
Na wschodzie Slováckiego podregionu winnice rosną na ciężkich gliniastych glebach ilastych, więc najlepiej udają się tu odmiany burgundzkie.

Oznaczenia win czeskich

Stolní víno – wino stołowe; może być robione z winogron dowolnego pochodzenia (byle z UE) , z dowolnych odmian, czasem nawet nie zarejestrowanych. Najniższa kategoria jakości wina. Może zawierać 7-11 % alkoholu, jest więc lekkie, do codziennego spożycia.
Stolní víno se zeměpisným označením – wino stołowe z oznaczeniem regionu pochodzenia, czyli wino regionalne; musi pochodzić z konkretnego regionu oznaczonego na etykiecie, na której widnieje także odmiana gron. Szczepy, z których robi się tego typu wina są też ujęte w prawie winiarskim Czech.
Víno originální certifikace(VOC) – wino z „apelacją”, czyli oznaczeniem, które gwarantuje pochodzenie z konkretnego obszaru winiarskiego. Takie wino jakościowe musi odpowiadać wymogom zawartym w prawie winiarskim.
Odrůdové jakostní – wino jakościowe odmianowe. Powstaje z winogron z jednego regionu i na jego terenie. Zbiór owoców nie może przekroczyć 12 t/ha, a poziom cukru musi osiągać min.15° NM. Wino musi spełniać wymagania i przechodzi kontrole specjalnej inspekcji.
Známkové jakostní – wino jakościowe markowe, które powstaje z gron z winnicy odpowiedniej dla wina jakościowego określonego regionu. Zbiór również nie może być wyższy niż 12 t/ha, a zawartość cukru min.15° NM. Przechodzi klasyfikację Państwowej Inspekcji Rolniczej i Spożywczej (SZPI).

Jakostní víno s přívlastkem (wina jakościowe z predykatem)
Kabinet – wino produkowane z moszczu, którego zawartość cukru osiąga 19-21 °; poziom cukru i masa muszą być kontrolowane przez SZPI. Wino nie może być szaptalizowane. Są to zwykle wina dość delikatne, choć wytrawne.
Pozdní sběr – wina z winogron z późnego zbioru, kiedy zawartość cukru osiągnie 21 – 24° NM. Są to wina wysokiej jakości, pełne i ekstraktywne, zazwyczaj wytrawne lub półwytrawne.
Výběr z hroznů – wybór z winogron, czyli wino z selekcjonowanych gron, jakościowe, produkowane z owoców, których zawartość cukru osiąga 24 – 27° NM. Wina takie mają wyższy ekstrakt, alkohol i cukier resztkowy. Zwykle są to wina półwytrawne lub półsłodkie.
Výběr z bobulí – wybór z jagód, czyli wino powstające z wyselekcjonowanych, bardzo dojrzałych, o zawartości cukru w moszczu 27° NM. Półsłodkie lub słodkie.
Ledové – wina lodowe produkowane z winogron porażonych pierwszym przymrozkiem zebranych w temperaturze min – 7° C. Zawartość cukru w moszczu to min. 27° NM. Owoce po zbiorze tłoczone są szybko, żeby nie rozmarzły, dzięki czemu część wody pozostaje w formie kryształków w resztkach wytłoczyn, a wino nie jest rozwodnione, lecz mocne, słodkie i skoncentrowane.
Slámové – wina słomowe (jak w Austrii Strohwein) powstaje z winogron podsuszanych co najmniej 3 miesiące na słomie lub sitowiu, w solidnie wentylowanym pomieszczeniu. Dzięki temu woda z owoców odparowuje, a ekstrakt bardzo się zwiększa. Słodkie i gęste.
Archivní – wina stare, leżakowane w butelkach wybrane tylko z najlepszych roczników.

Do pomiaru cukru w winogronach używa się w Czechach skali stopni normalizowanego moszczomierza (NM), gdzie 1°NM oznacza zawartość 1kg cukrów ulegających fermentacji na 100l moszczu.

Słowacja

Słowacja to intensywnie rozwijający się kraj winiarski, choć jeszcze niewielu go tak postrzega. Na tym terenie wino produkowane było już w czasach Celtów, a potem Rzymian. Szacuje się, że w czasach renesansu w kraju było około 40 tys. ha. Prawdopodobnie już wówczas produkowano tu wina z podsuszonych winogron (zwanych cibebami).
W XIX w. zaczęto w Bratysławie robić wino musujące metodą tradycyjną, czyli tak, jak w Szampanii. To pierwszy taki przypadek w całej Europie. Obecnie jest to jedna z winiarskich specjalności Słowacji. Całą tutejszą tradycję robienia wina musującego zapoczątkował napoleoński żołnierz, który w drodze powrotnej z kampanii osiedlił się w Bratysławie i w założonej przez niego firmie wykorzystano francuskie metody i receptury do produkcji szampańskich win.
Tutejszy klimat, choć kraj należy do północnej strefy uprawy winorośli w Europie, w dobrych latach jest idealny do uprawy vitis vinifera. W okresie wiosenno-zimowym rośliny mają wystarczająca ilość wody, w okresie letnio-jesiennym wystarczająco dużo słońca. Ze względu na ten typ klimatu, Słowacja ma oczywiście lepsze warunki do uprawy odmian białych. Bardzo dobre osiągnięcia ma Słowacja w produkcji win różowych, które zachowują świeżość, owocowość, ale i dużą złożoność.
Jako że czerwone odmiany wymagają więcej ciepła i słońca, nie w każdym roczniku winiarze mogą się pochwalić osiągnięciami na tym polu.

Odmiany winorośli

Oprócz szczepów międzynarodowych, takich jak np. cabernet sauvignon, czy uprawianych głównie w Europie Środkowej, jak np. grüner veltliner, Słowacja może się pochwalić rodzimymi szczepami.

Szczepy najczęściej uprawiane na Słowacji to: veltlínské zelené (grüner veltliner) – niespełna 4 tys. ha; rizling vlašský (welschriesling, olaszrizling) – około 3 tys. ha; frankovka modrá (blaufränkisch) – około 1,7 tys. ha; müller-thurgau – około 1,7 tys.ha; svätovavrinecké (St. Laurent) – około 1,3 tys. ha; rulandské biele (pinot blanc) – ponad 900 ha; rizling rýnsky (riesling reński) – ponad 925 ha; cabernet sauvignon – ponad 600 ha.
Poza tymi głównymi – pod względem ilości upraw – uprawia się:
białe: muškát moravský, chardonnay, devín, aurelius, pálava, rulandské šedé, tramín červený (gewurztraminer), irsai oliver, furmint, fetească regală, chardonnay, sauvignon, silvánske zelené, lipovina, muškát žltý muškát ottonel, neuburské, mília, breslava, hetera czy noria;
czerwone: andré, alibernet, rulandské modré, zweigelt, modrý portugal, dunaj, neronet, hron, nitria, rimava i váh, rosa, rudava oraz torysa.

Lokalne lub typowe odmiany

Muškát moravský – muskat wyhodowany na Morawach, aromatyczny i rześki (patrz Czechy);
Devín – nowa słowacka odmiana wyhodowana w Bratysławie, będąca krzyżówką odmian tramín červený x veltlínské červenobílé (patrz: Czechy);
Silvánske zelené – czyli znany w Niemczech i w Austrii oraz na Morawach silvaner;
Lipovina – harslevelu – czyli typowy tokajski szczep, także tu służy do robienia win tokajskich; jest aromatyczny, korzenno – miodowy, daje świetne wina półsłodkie, późno zbierane, ale i wytrawne, bogate i pełne;
Muškát žltý – to szczep z rodziny muskatów, zwany też muscat lunel, yellow muscat, sarga muskotály – czyli po prostu muskat żółty. Wina z tego szczepu mają aromat miodowy, owocowy, przyjemny smak nawet w wersji rzadszej, czyli wytrawnej;
Neuburské – prawdopodobnie pochodzi z Wachau w Austrii, i jest przypadkową krzyżówka veltlínské červené z sylvánské zelené. Uprawia się go w Austrii, na Węgrzech, w Transsylwanii i na Morawach. Jest odmianą odporną i niewymagającą. Daje wino o charakterystycznych orzechowych nutach;
Mília – krzyżówka müller-thurgau i tramín červený wyhodowana w miejscowości Šenkvice w 1973, zarejestrowana w 2002 roku;
Breslava – krzyżówka chasselas rose z tramín červený oraz santa Maria Alcantara;
Noria – krzyżówka rizling rýnsky z sémillon;
Dunaj – lokalna odmiana, którą wyhodowano w Bratysławie w 1958 roku, jest krzyżówką (muskat bouchet z oporto) z svätovavrinecké (st. Laurent). Szczep został zarejestrowany w 1997 roku. Jest to odmiana wcześnie dojrzewająca (koniec września) Ma dobrą odporność na mróz. Daje wina o bardzo głębokim kolorze i pełne ciała

André, patrz wina czeskie;
Alibernet, patrz wina czeskie;
Neronet, patrz wina czeskie;

Regiony winiarskie Słowacji

Małokarpacki region winiarski – na zachodzie z ośrodkami w miejscowościach: Skalica, Stupava, Modra, Pezinok czy Senec.
Nitrzański region winiarski – nieco na wschód od małokarpackiego, z ośrodkami w miejscowościach Nitra, Pukanec, Levice czy Šurany.
Południowosłowacki region winiarski – południowy zachód z miejscowościami Galanta, Dunajska Streda, Strekov, Hurbanovo.
Środkowosłowacki region winiarski – środkowe południe, pas winnic leżących wzdłuż granicy od miejscowości Sebechleby, przez Modry Kamen, aż do Tornali.
Wschodniosłowacki region winiarski to region rozproszony nieopodal od Koszyc, na południu i południowym wschodzie kraju. Ważne ośrodki to: Moldava nad Bodvou, Kráľovský Chlmec, Sobrance i Vinné. Tokajski region winiarski – czyli najmniejszy, region winiarski przytulony do granicy słowacko-węgierskiej na wschodzie kraju. Z Tokaju słowackiego do miejscowości Tokaj na Węgrzech jest około 60 km.

Małokarpacki

(Malokarpatská vinohradnícka oblasť)

Region małokarpacki leży na zachodzie kraju i jest największym pod względem areału upraw winorośli regionem Słowacji.
Panuje tu klimat kontynentalny, a winnice lezą na wysokości około 100-250 m n.p.m. Tutejsze wina białe są zazwyczaj dość kwasowe, świeże i charakterystyczne dla takich północnych siedlisk. W czerwonych łagodzi się taniny i ostry charakter dłuższym leżakowaniem.
Świetne są tutejsze wina musujące – o świeżym, owocowym, przyjemnym charakterze i kwiatowych aromatach.
Wina stołowe i regionalne ( z oznaczeniem geograficznym) mogą być szaptalizowane. Tych drugich nie można dosładzać bardziej niż 3,4 kg cukru na 100 L. Można ten zabieg zrobić za pomocą zagęszczonego moszczu gronowego.
Wina jakościowe i jakościowe z predykatem nie mogą być pod żadnym pozorem szaptalizowane czy wzbogacane w jakikolwiek inny sposób.

W regionie Małych Karpat można wyróżnić dwanaście mniejszych subregionów, a każdy z nich różni się pod względem warunków klimatyczno-geologicznych, co ma duży wpływ na wina powstające na tym terenie. Osobnym „zaułkiem” w regionie małokarpackim jest Záhorie, które znajduje się miedzy Małymi Karpatami a rzeka Morawą z ośrodkiem głównym w Skalicy. Tutejszy klimat jest najtrudniejszy i najbardziej kapryśny, a mimo to powstaje tu sporo godnych uwagi win czerwonych.

Subregiony: Skalický, Záhorský, Stupavský, Bratislavský, Pezinský, Modranský, Doľanský, Orešanský, Senecký, Trnavský, Hlohovecký, Vrbovský.

Odmiany: veltlínske zelené, rizling vlašský, müller-thurgau, svätovavrinecké, pinot biely, frankovka modrá, rizling rýnsky, veltlínske červené skoré, irsai oliver, silvánske zelené, fetească regală, dievčie hrozno, cabernet Sauvignon, modrý portugal.

W regionie małokarpackim działa stowarzyszenie Małokarpacki Szlak Winny. Najbardziej trafnym momentem na wyprawę w tamte rejony są dni otwarte piwnic na dzień św. Urbana oraz w listopad.

Południowosłowacki

(Južnoslovenská vinohradnícka oblasť)

Region rozciągający się na północ od granicy z Węgrami, na obszarze niziny Naddunajskiej i jest to najcieplejszy region winiarski Słowacji. I właśnie z powodu dużego nasłonecznienia jest to miejsce, w którym powstaje wiele win z gron bardzo dojrzałych, z oznaczeniem późnego zbioru, czy selekcji gron. Hoduje się tu sporo nowych słowackich odmian, takich jak devín, breslava, aromína, dunaj, nitra, czy hron.
W kontynentalnym klimacie, na lessowych i gliniastych glebach dobrze udają się czerwone odmiany. Tutaj szczególnie dobrze radzi sobie cabernet sauvignon, czyli szczep, który dość późno dojrzewa i potrzebuje więcej słońca.

Subregiony: Šamorínski, Dunajskostredský, Galantský, Palárikovský, Komárňanský, Hurbanovský, Strekovský, Štúrovský.

Odmiany: veltlínske zelené, rizling vlašský, frankovka modrá, svätovavrinecké, müller-thurgau, rizling rýnsky, andré, cabernet sauvignon, irsai oliver, dievčie hrozno, pinot biely, chardonnay.

Nitrzański region

(Nitrianska vinohradnícka oblasť)

Na północ od Niziny Naddunajskiej leży region nitrzański, którego nazwa odnosi się do Nitry, ważnej miejscowości znajdującej się na tym obszarze. Odegrała ona ważną rolę w historii słowackiego winiarstwa, ponieważ to stąd pochodzą pierwsze ślady uprawy winorośli w kraju.

Nitra jest chyba najbardziej różnorodnym regionem pod względem mikroklimatu, a co za tym idzie win. Dominują tu gleby są piaszczyste, ilaste i gliniaste.
Za tutejszymi winami podąża sława win harmonijnych i dobrze zrównoważonych. Warunki klimatyczne pozwalają w tym regionie na produkcję dobrych win jakościowych z wysokimi predykatami, a nawet win lodowych. Winogrona na wina lodowe są zbierane w temperaturze nie wyższej niż -7°C.

Subregiony: Šintavsky, Nitriansky, Radošinský, Zlatomoravecký, Vrýbeľský, Žitavský, Želiezovský, Tekovský, Pukanecký.

Odmiany winogron: veltlínske zelené, rizling vlašský, müller-thurgau, svätovavrinecké, frankovka modrá, fetească regala, dievčie hrozno, rizling rýnsky, pinot biely, irsai oliver, andré, veltlínske červené skore, sauvignon, tramin červený, cabernet sauvignon.

Środkowosłowacki region

(Stredoslovenská vinohradnícka oblasť)

W środkowej Słowacji, tuż przy granicy z Węgrami, rozciąga się region winiarski środkowosłowacki. Panuje tu suchy, ciepły klimat z łagodnymi zimami, dzięki czemu tutejsze wina są bardzo aromatyczne, pełne i cieliste. Jedynie na północnych krańcach regionu klimat jest chłodniejszy i powstają tam wina świeże i żywe. produkuje się tu sporo win z wyróżnikiem, o dobrej dojrzałości zrównoważonej odpowiednią kwasowością.

Subregiony: Ipeľský, Hontiansky, Winiczki, Modrokamenský, Fiľakovský, Gemerský, Tornaľský.

Odmiany: veltlínske zelené, rizling vlašský, pinot biely, rizling rýnsky, frankovka modrá, müller-thurgau, svätovavrinecké, tramin červený, regala fetească, dievčie hrozno, chardonnay, irsai oliver, cabernet sauvignon, muskat ottonel, veltlínske červené skore, muskat moravský.

Wschodniosłowacki region

(Východoslovenská vinohradnícka oblasť)

Subregiony tej części winiarskiej Słowacji leżą na skraju Niziny Wschodniosłowackiej oraz na wzgórzach Wyhorlat. Winorośl rośnie tu na glebach lekkich, piaszczystych bądź skrajnie ciężkich, ilasto-gliniastych. W okolicy Tibavy znaleźć można podłoża wulkaniczne.
Klimat tego regionu jest umiarkowany z mocnym kontynentalnym wpływem, ale jest też bardziej przewidywalny, mniej kapryśny. Robi się tu sporo win z wyższymi wyróżnikami. Tutejsze wina charakteryzują się tez ciekawą mineralnością i dobrą koncentracją.

Subregiony: Moldavský, Sobranecký, Michalovský, Kráľovskochlmecký.

Odmiany: rizling vlašský, frankovka modrá, müller-thurgau, rizling rýnsky, tramin červený, dievčie hrozno, pinot biely, sauvignon, veltlínske zelené, pinot šedý, furmint, muskat ottonel, veltlínske červené skore, silvánske zelené, andré, muskat moravský.

Tokajski region

(Tokajská vinohradnícka oblasť)

Region tokajski to najmniejszy region winiarski Słowacji. Jest w gruncie rzeczy przedłużeniem znanego na całym świecie Tokaju węgierskiego. Zresztą tak właśnie było przed podpisaniem traktatu w Trianon, który rozdzielił pomiędzy Węgry a ówczesną Czechosłowację region uprawy winorośli Tokaj, pozostawiając większą część Węgrom, mniejszą Czechosłowacji. Spór o nazewnictwo lokalnych win trwał ponad 40 lat, a zakończył się ugodą, która sprawiła, że zarówno Słowacy, jak i Węgrzy mogą używać nazwy wina Tokaj (Słowacja musiała zaakceptować węgierski regulamin kontroli jakości) we właściwej danemu krajowi pisowni.

Tokaj uważany jest na Słowacji za region unikatowy i bardzo prestiżowy. Składa się z siedmiu gmin: Bara, Čerhov, Černochov, Malá Tŕňa, Slovenské Nové Mesto, Veľká Tŕňa, Viničky.

Gleba i mikroklimat na obszarze Tokaju, gliny i lessy na podłożu wulkanicznym, bliskość Cisy i Bodrog – to czynniki sprzyjające powstawaniu win, z jakich Tokaj słynie. Słoneczne stoki i nadrzeczna wilgotność sprawia, że doskonale rozwija się tu botrytis, więc tak, jak w Tokaju na Węgrzech uprawia się tu: furmint, lipovinę (hárslevelű), muskat žltý i odmiane zeta. Są to jedyne odmiany dopuszczalne w regionie.
Podobnie, jak na Węgrzech, piwnice tokajskie wykuto w skałach litych, dzięki czemu mogą zapewnić doskonałe warunki do leżakowania win, które wymagają starzenia.

Klasyfikacja win słowackich

Podobnie, jak przy winach morawskich, do pomiaru cukru w winogronach używa się skali stopni normalizowanego moszczomierza (NM), gdzie 1°NM oznacza zawartość 1kg cukrów fermentowalnych na 100l moszczu.
Wino bez oznaczenia geograficznego (víno bez zemepisného označenia) – stołowe, z gron, które osiągnęły min. 13°NM
Wino z chronionym oznaczeniem geograficznym – (víno s chráneným zemepisným označením) – wino regionalne pochodzące z winogron, które hoduje się jedynie w konkretnym regionie, którego nazwa widnieje na etykiecie. Musi być tez zrobione z zarejestrowanych szczepów i osiągnąć zawartość cukru minimum 13°NM. Wydajność z ha może wynosić max. 20 ton.
Wino z chronioną nazwą pochodzenia – (víno s chráneným označením pôvodu) – wino pochodzące z konkretnego regionu, z rejestrowanych szczepów, zawartość cukru w gronach wynosi min. 16°NM, a wydajność nie przekracza 16 ton/ha. Na etykiecie takiego wina mogą się znajdować następujące nazwy: wino jakościowe (akostné víno), wino jakościowe z oznaczeniem (akostné víno s prívlastkom) lub zawierać skrót DSC, czyli Districtus Slovakia Controllatus (odpowiednik AOC francuskiego).
Wino jakościowe z oznaczeniem – (akostné víno s prívlastkom) – może być tak nazwane, jeśli wydajność nie przekracza 13 ton/ha, wino nie jest konserwowane w sposób chemiczny (tylko za pomocą dwutlenku siarki), nie jest wzbogacane, pochodzi z rejestrowanych szczepów, czyli spełnia warunki właściwe dla niższych oznaczeń.

Wina jakościowe z privlaskom dzielą się na:

kabinetné – produkowane z winogron, które osiągnęły minimalną zawartości cukru 19 °NM (zaw. alkoholu w winie osiąga wtedy min.9,5 %); jak niemiecki kabinett;
neskorý zber – min. zawartość cukru 21°NM, alkohol min. 9,5%, jak spatlese,
výber z hrozna – wybór z gron, jak auslese, cukier min. 23°NM, alkohol min. 9,5%;
bobuľový výber – wybór z jagód, ręczne zbiory, cukier 26°NM, alkohol min. 8%; jak beerenauslese;
hrozienkový výber – wybór „rodzynkowy”, z gron przejrzałych, cukier 28°NM, alkohol min.8%
cibébový výber – wybór z botrytyzowanych jagód, jak trockenbeerenauslese, ręczny zbiór, cukier min. 28°NM, alkohol min. 8%;
ľadové víno – zbiór w temperaturze poniżej lub max. -7°C, cukier 27°NM, alkohol min. 6%;
slamové víno – wino słomowe, stohwein w Austrii, produkowane z gron obsuszanych 3 miesiące na słomie lub matach z trzciny, cukier 27°NM, alkohol min. 6%.

Oznaczenia win pod względem zawartości cukru resztkowego:
suché – 0-4g/l cukru resztkowego
polosuché – 4-12g/l
polosladké – 12-45g/l
sladké – powyżej 45g/l cukru resztkowego.

Słowackie wina musujące – terminy
Šumivé víno – wino musujące, zwykle min.8,5%alkoholu
Akostné šumivé víno – jakościowe wino musujące, zawartość alkoholu min.9%
Akostné aromatické šumivé víno – wino musujące, do którego produkcji użyto aromatycznych odmian winorośli
Perlivé víno – wino perliste, frizzante
Sýtené víno – wino gazowane

Specjały winne na Słowacji
Moszcz gronowy – czyli niefermentowany „sok” z winogron można sprzedawać miedzy 1VIII a 31XII w roku zbiorów.
Burczak – fermentujący moszcz, można sprzedawać od 15VIII do 31XII w roku zbiorów.
Mladé víno – młode wino, które musi być zabutelkowane przed końcem roku zbiorów, może trafić na sklepowe półki 1 listopada w roku zbiorów.
Archívne víno – musi dojrzewać co najmniej trzy lata po zbiorze winogron.
Panenská uroda – pierwsze owoce, czyli winogrona użyte do produkcji danego wina pochodzą z pierwszego zbioru w winnicy, który może nastąpić w trzecim lub czwartym roku po nasadzeniu.