Bośnia i Hercegowina

Bośnia i Hercegowina to jeden z krajów, które powstały po rozpadzie Jugosławii. Nie jest potentatem na rynku winiarskim, a powierzchnia winnic wynosi kilka tysięcy hektarów. Większość upraw znajduje się na terenie niżej położonym, między granica zachodnią, niedaleko Adriatyku a miastem Mostar. Reszta kraju to przede wszystkim górzyste tereny.

Najważniejsze tutejsze odmiany to blatina i žilavka.
Blatina to czerwona odmiana, której rozmnażanie przysparza winiarzom kłopotu, ponieważ ma tylko żeńskie kwiaty. Musi więc być sadzona w towarzystwie innych odmian, które w tym samym czasie dojrzewają. Sadzi się więc z blatiną merlota, alicante bouchet czy trnjak.
Blatina daje wina zwykle wytrawne wina o ciemnym kolorze i charakterystycznym kawowym aromacie. Czasem pachnie tez przyprawami korzennymi i czekoladą. Może być starzona zarówno w kadziach, jak i w beczkach dębowych.
najwięcej upraw blatiny znajduje się na południe od Mostaru, koło Citluk, Medjugorie, Ljubuški i Capljina.

Žilavka to z kolei biała odmiana, z której powstają wina o ciekawym orzechowym aromacie i delikatnym posmaku. Robi się z tych gron także mocniejsze trunki w stylu włoskiej grappy.

Czarnogóra

Kraj leżący na południe od Bośni i Hercegowiny, nad Adriatykiem. Właśnie na zachodzie i południu kraju znajduje się najwięcej upraw winorośli. Większość kraju to tereny górzyste, a klimat, który panuje w głębi jest subtropikalny o charakterze kontynentalnym. Lepsze warunki klimatyczne dla upraw są więc na południowym zachodzie Czarnogóry, gdzie wyraźny wpływ klimatu śródziemnomorskiego łagodzi warunki pogodowe.

Najważniejsze odmiany Czarnogóry to biała odmiana krstač i czerwona vranac. Oprócz nich hoduje się tu oczywiście odmiany międzynarodowe. Z najlepszym efektem – cabernet sauvignon i chardonnay.

Krstač – biała starożytna odmiana pochodząca z Bałkanów ( prawdopodobnie z terenów Serbii i Czarnogóry). Uprawiane jest w regionie Podgorica, a wszelkie próby sadzenia go gdziekolwiek indziej poza Czarnogórą nie powiodły się.
Daje wina o jasnej barwie, alkoholu na poziomie 12,5%, bardzo świeże, może nawet mineralne, o rześkiej, lekkiej kwasowości i przyjemnym owocowym bukiecie.

Vranac – czerwona odmian, duma regionu. Stanowi 70% nasadzeń w Czarnogórze. Podobna sytuacja jest w Macedonii, gdzie ten dominujący szczep nazywa się vranec. Szczep jest przypuszczalnie, jak wynika z badań DNA, spokrewniony z primitivo. Poddaje się leżakowaniu w dębinie. Daje wina o ciemnej barwie, dzięki bardzo mocnemu pigmentowi ze skórek, mocno skoncentrowane. Młode vranace są zwykle bardzo owocowe, o aromatach jeżyn, czarnej porzeczki i wiśni z bardzo charakterystycznym miętowym niuansem, który sprawia, że te ciemne wina zaskakują świeżością. Vranac leżakujący w beczce staje się bardziej aksamitny i miękki z aromatem czekolady, cynamonu i lukrecji.

Macedonia

Kraj powstały po rozpadzie Jugosławii, leżący na półwyspie Bałkańskim, na północ od Grecji. Sąsiaduje na wschodzie z Bułgarią – ważnym w regionie krajem winiarskim. Klimat Macedonii ma cechy zarówno kontynentalnego, jak i śródziemnomorskiego dzięki bliskości Morza Egejskiego i Adriatyku.
Tradycja uprawy winorośli w Macedonii sięga jeszcze czasów starożytnych. W czasach istnienia Jugosławii to Macedonia produkowała 2/3 całej produkcji win w Jugosławii. Po jej rozpadzie produkcja drastycznie zmalała.

Najważniejsze szczepy

Vranec – czerwona odmiana, patrz Czarnogóra;
Kratošija – czerwona odmiana, pochodząca z Czarnogóry, uprawiana w Dalmacji i oczywiście w Macedonii, prawdopodobnie spokrewniona, a nawet tożsama z zinfandel lub primitivo, które są ze sobą blisko spokrewnione. Daje wina o głębokim rubinowym kolorze z fioletowym połyskiem, skoncentrowane, ekstraktywne, ale o łagodnej kwasowości, przyjemne w odbiorze. Często występuje w zestawieniu z vranecem.
Smederevka – biała odmiana pochodząca jeszcze z czasów starożytnych, nazwana od miejsca prawdopodobnego pochodzenia, czyli miejscowości Smederevo w Serbii. Moszcz ma dość wysoka kwasowość i cukier, a więc i potencjalny alkohol. Dla neutralizacji łącz się więc tę odmianę z welschrieslingiem (laski riesling)
Žilavka – biała odmiana (patrz: Bośnia).
Poza lokalnymi szczepami w Macedonii hoduje się takie odmiany międzynarodowe jak cabernet sauvignon i merlot, czy chardonnay, sauvignon blanc i riesling italico (znany w Austrii jako welschriesling, w Europie środkowej jako rizling vlašský, a na Węgrzech jako olaszrizling). Udane wychodzą też wina z odmiany temjanika, która jest niczym innym jak przechrzczoną po macedońsku szlachetną odmianą muskata – muscat blanc à petits grains.

Najważniejsze regiony uprawy winorośli w Macedonii

Povardarje, najważniejszy region obejmujący centrum kraju, a rozciągający się od terenów wokół stolicy Skopje w kierunku południowo-wschodnim (legendarnym subregionem tej części Macedonii jest Tikveš)
Pčinja-Osogovo, leżący na zachodzie kraju, wokół jeziora Ohrid, w pobliżu granicy z Albanią i Kosowem.
Pelagonija-Polog, leżący na północnym wschodzie przy granicy serbskiej i bułgarskiej.

Chorwacja

Chorwackie wina cieszą się wśród polskich turystów wielkim uznaniem, choć na polskich półkach próżno ich szukać. Tym bardziej korzystać trzeba z pobytów wakacyjnych i próbować tamtejszych specjałów, bo trudno będzie powtórzyć te doznania w Polsce.

Chorwacja to kraj po-jugosłowiański, leżący nad Adriatykiem o charakterystycznej linii brzegowej z równoległymi do niej wyspami. Ten typ wybrzeża zyskał nazwę właśnie od chorwackiej od Dalmacji, gdyż jest wyjątkowe w skali światowej.
Jeśli chodzi o uprawę winorośli w kraju, którego tradycja winiarska sięga kilku wieków przed Chrystusem, to dominują tu odmiany białe, które obejmują 2/3 upraw. W Chorwacji śródlądowej uprawia się jedynie 10% czerwonych odmian. W ostatnich czasach obserwuje się też spadek upraw szczepów lokalnych na rzecz międzynarodowych. Jednak najbardziej interesujące są odmiany typowe.

Lokalne odmiany

Białe:

Graševina (riesling italico, znany jako welschriesling czy olaszriesling) – jest tu najważniejszym szczepem, a choć występuje w wielu regionach Europy, tutejsze graševiny należą do jednych z ciekawszych wariantów szczepu.
Bogdanus – biała odmiana, której nazwa oznacza „zesłany przez Boga”, płodna i niezawodna winorośl dająca regularne plony. Szczep pochodzi z wyspy Hvar, służy do wyrobu win jednoodmianowych i do mieszanek z grk i pošip.
Grk – biała odmiana chorwacka, uprawiana jest na wyspie Korčula, przy południowym wybrzeżu. Szczególnym zainteresowaniem cieszyła się w czasach komunistycznych, kiedy najważniejsza była wydajność. Obecnie winiarze muszą ograniczać wydajność by podnieść jakość. Służy do wyrobu win wytrawnych po słodkie.
Pošip – biała odmiana uprawiana w Dalmacji, która jest rodzimą odmianą wyspy Korčula, a teraz coraz więcej nasadzeń pojawia się na Hvarze – wyspie najbardziej popularnej wśród wielbicieli win chorwackich. Nie jest to odmiana tak płodna jak bogdanus czy grk, ale za to dojrzewa wcześnie, więc nie jest narażona na zmienna pogodę późnej jesieni. Daje wina aromatyczne, o nutach cytrusowych, orzeźwiające i świeże.
Vugava (bugava) – biała odmiana z Dalmacji, do niedawna uważana za viogniera przez duże podobieństwo cech aromatu. Tak samo jak viognier, vugava nadaje się świetnie do produkcji win słodkich z charakterem. Oczywiście robi się z tego szczepu także wina wytrawne, ale winiarze muszą uważać, by nie były zbyt alkoholowe. Spore nasadzenia tej odmiany spotyka się na wyspie Vis na zachód od Hvaru.

Czerwone:

Teran – jeden ze szczepów z rodziny refosco znanej we Włoszech czy Słowenii. W Słowenii uprawiany jest głównie w regionie Kras. W Chorwacji uprawia się teran w regionie Istria na północnym zachodzie. Nazywa się go tu lub po włosku Terrano D’Istria. Powstają zeń wina wytrawne, dość kwasowe i ostre, do wypicia w ciągu roku czy dwóch lat (patrz: Słowenia).

Plavac mali – czerwony szczep będący krzyżówką lokalnej odmiany zinfandela czy primitivo zwanej tu crljenak kaštelanski z odmianą dobričić. Plavac mali, czyli mały, zwany w skrócie plavac, ma małe grona, ale o wiele większe znaczenie niż jego krewniak – odmiana plavac veli. Jeśli więc ktoś używa nazwy plavac, ma zapewne na myśli plavac mali. Uprawia się go przede wszystkim w Dalmacji, na wybrzeżu i wyspach. Jest najbardziej ceniony i chętnie uprawiany tam, gdzie przyjęły się czerwone odmiany. Daje wina gęste, o głębokiej barwie, wysoko alkoholowe, garbnikowe.
Ma też ogromny potencjał starzenia. W winach z plavac dominują czarne owoce – jeżyny i dojrzałe wiśnie, pojawiają się aromaty pieprzu i dymu oraz korzennych przypraw. Lubi dębinę.

Chorwację podzielić można na dwa kluczowe regiony winiarskie: Primorska Hrvatska (Nadmorski) i Kontinentalna Hrvatska (Kontynentalny). Każdy z tych regionów dzieli się na subregiony.

Region kontynentalny obejmujący północno-wschodnią część kraju produkuje zdecydowana większość win, a pośród nich przeważają wina białe. Region nadmorski zaś specjalizuje se w winach czerwonych, które powstają przede wszystkim wzdłuż wybrzeża.
Wina z kontynentalnej części Słowacji najbardziej przypominają białe, owocowe wina w charakterze win ze Słowenii czy Austrii.
Wina produkowane na Istrii przypominają charakterem wina z północno-wschodnich Włoch. Z koeli na południu Dalmacji wina maja najbardziej wyrazisty charakter, więc uznawane są za wizytówkę i dumę kraju. Właśnie te wina są najbardziej pożądane przez znawców, turystów i miłośników wina.
Rzadkością są wina chorwackie różowe, ale produkuje się w Chorwacji zarówno wina musujące, jak i deserowe.

Primorska Hrvatska

Jest najważniejszym terenem upraw, choć produkuje mniej wina niż część kontynentalna. Primorska obejmuje tereny od Istrii po okolice Dubrownika. Tutejszy klimat jest oczywiście zdominowany wpływem bliskości morza.
Region podzielić można na następujące podregiony:
Istria – obejmuje większą część półwyspu Istria;
Primorje – obejmuje okolice Opatija-Rijeka oraz wyspy Krk, Rab, Cres-Lošinj i Pag;

Sjeverna Dalmacija, czyli Północną Dalmację na północ od Splitu – obejmuje Benkovac-Stankovci, Drniš, Knin, Pirovac-Skradin, Primošten, Promina, Šibenik, Zadar-Biograd;
Dalmatinska Zagora – czyli Imotski, Sinj-Vrlika, Vrgorac,
Srednja i Južna Dalmacija – czyli Kaštela-Trogir, Split-Omiš-Makarska, Konavle, półwysep Pelješac, wyspy: Šolta, Brač, Hvar, Vis, Korčula, Lastovo i Mljet.

Istria – to północna, intensywnie rozwijająca się część nadmorskiego regionu, która graniczy z południowo-zachodnim zakątkiem Słowenii i zajmuje większą część półwyspu Istria. Robi się tu białe wina o owocowym charakterze, rześkie i aromatyczne, które cieszą się dużym powodzeniem nie tylko w Chorwacji. Robi się tu pinot gris, riesling, sauvignon blanc czy chardonnay.
Oprócz tych win w stylu nowoświatowym, Istria jest ojczyzna win na bazie szczepu malvasia, starej odmiany winogron.
Jeśli chodzi o czerwone odmiany, to obok syrah, merlota, cabernet sauvignon, króluje tu teran – tradycyjna odmiana z rodziny refosco.

Dalmatinska Zagora – czyli tzw. interior regionu Hrvatska Primorska. Leży on pomiędzy Adriatykiem a Górami Dynarskimi. W ostatnich latach XX w. zmniejszyła się tutejsza produkcja wina i wachlarz odmian tu obecnych bardzo się skurczył. Lokalne odmiany zaczęto zastępować międzynarodowymi. Jednak tutejszy plavac mali jest bardzo godny uwagi, charakteryzuje się korzennym aromatem, z nutą kakao. Obok merlotów, cabernetów, czy rieslingów, wciąż można tu dostać wina oparte na odmianach lokalnych, takich jak posip, grk i vugava.
Na tutejszy klimat wyraźny wpływ ma nie tylko bliskość morza, ale i pobliskich gór od strony kontynentu, więc wina z różnych lokalizacji różnią się wyraźnie stylem. Te z wybrzeża są bardziej treściwe i krągłe, podczas gdy te z głębiej położonych miejsc są bardziej chrupkie i aromatyczne.

Hvar – to kolejna bardzo ważna wyspa Wybrzeża Dalmatyńskiego, wchodząca w skład podregionu Srednja i Južna Dalmacija. Wyspa leży zaledwie 30km od Splitu – stolicy regionu.
Większość winnic na Hvarze znajduje się pomiędzy miejscowościami Stari Grad i Jelsa na północnych brzegach wyspy. Po ataku filoksery wyspa nigdy nie wróciła do lat świetności XIX w., kiedy przeżywała swój złoty winiarski wiek.
Obecnie jest znana z czerwonych win wysokiej jakości Zlatan Plavac, Ivan Dolac i Faros, a wszystkie oparte są na odmianie plavac mali.

Kontinentalna Hrvatska

Chorwacja kontynentalna może być podzielona na nastepujące subregiony:
Moslavina – obejmuje tereny Čazma, Voloder-Ivanić Grad
Plešivica – obejmuje Krašić, Ozalj-Vivodina, Plešivica-Okić, Samobor, Sveta Jana
Podunavlje – obejmuje Baranja, Erdut, Srijem
Pokuplje – obejmuje Karlovac, Petrinja, Vukomeričke Gorice
Prigorje-Bilogora – obejmuje Bilogora, Dugo Selo-Vrbovec, Kalnik, Koprivnica-Đurđevac, Zagreb, Sv. Ivan Zelina
Slavonia – Daruvar, Đakovo, Feričanci, Kutjevo, Nova Gradiška, Orahovica-Slatina, Pakrac, Požega-Pleternica, Slavonski Brod, Virovitica
Zagorje-Međimurje – obejmuje Klanjec, Krapina, Ludbreg, Međimurje, Pregrada, Stubica, Varaždin, Zabok, Zlatar.

Kontynentalna część Chorwacji, ciągnie się od Karlovac leżącego w charakterystycznym przewężeniu obszaru kraju aż po Vukovar leżący na granicy serbskiej. Pod względem winiarskim kontynentalna Chorwacja pozostaje w zupełnym cieniu regionów nadmorskich i wysp dalmatyńskich. Choć produkuje się tu większość win, z przewagą białych, to cały splendor chorwackiego winiarstwa spada na tereny Dalmacji i Istrii.

Bułgaria

Kraj o długiej tradycji winiarskiej jest od lat uważany przede wszystkim za dostawcę win robionych na masowa skalę. W 1980 roku był drugim krajem na świecie pod względem ilości produkcji wina. Obecnie nowe pokolenie winiarzy walczy o odbudowanie bułgarskiego wizerunku, żeby kraj nie kojarzył się już tylko i wyłącznie z tanimi winami odmianowymi.
Lokalne odmiany, takie jak gamza (kadarka), mavrud, melnik zaczęto wypierać już w drugiej połowie XX w. odmianami międzynarodowymi, które natychmiast zyskały miejsce w bułgarskich winnicach i winiarniach.

W odróżnieniu od innych krajów winiarskich, wina w Bułgarii powstają z gron pochodzących z różnych regionów upraw, nawet spoza granic kraju, niekoniecznie z lokalnych winnic. Rodzi to szereg kłopotów z kontrolą jakości.

Odmiany charakterystyczne

Dimiat – bułgarska odmiana winorośli, biała, sadzona niegdyś w starożytnej Tracji. Jest to odmiana późno dojrzewająca, więc rośnie głównie na wybrzeżu czarnomorskim, gdyż sprzyja jej tutejszy klimat. Słuzy do robienia win wytrawnych i półsłodkich, czy półwytrawnych z charakterystycznym brzoskwiniowym nosem z dodatkiem pigwy.

Misket – odmiana lokalna o różowych gronach. Najbardziej znana w Dolinie Sungurlare, w okolicach Karlovo i Brezovo. Lubi górzyste tereny, daje wina o słomkowym kolorze z zielonkawymi refleksami, wytrawne. Najbardziej znane są Sungurlare Misket i Karlowo Misket.

Pamid – starożytna odmiana niskiej jakości, dająca owoce o różowych skórkach. Służy do produkcji lekkich czerwonych i różowych win stołowych lub lokalnych o lekkiej sugestii słodyczy.

Mavrud – odmiana znana tez w Grecji, ale pochodzi z terenów Bułgarii, z okolic Asenovgrad w południowej Tracji. Jest mało wydajna, owoce maja grubą skórkę, daje wina o atramentowej barwie, mavro znaczy bowiem „czarny”. Wina z mavrud mają też wyraźne taniny i kwasowość. Charakteryzują się aromatem duszonych owoców, konfiturowa nutą, ziołowymi niuansami.

Melnik – czerwone winogrona, o bardzo ciemnym zabarwieniu, dające tez intensywnie zabarwione wina.. Pochodzi z Bułgarii i uprawiana jest głównie w regionie południowo-zachodnim. Nazwa wzięła się od miasta w Dolinie Struma, gdzie robi się wina wysokiej jakości z tej odmiany. Jest to odmiana późna, więc potrzebuje ciepłej pogody tego regionu, żeby dojrzeć. Daje wina skoncentrowane, czasem nawet potężne, mocno aromatyczne, nawet można określić je jako perfumowane.

Gamza – to czerwona odmiana znanej w wielu regionach europejskich kadarki (patrz Węgry np.)

Bułgarię podzielić można na pięć głównych regionów:
Równina Dunaju
Region Czaromorski
Dolina Róż (Region Subbałkański)
Nizina Tracka (czyli Region Południowy)
Dolina Surmy (czyli Region Południowo-Zachodni)

Równina Dunaju

Obejmuje północne obszary kraju na południe od brzegów Dunaju. Obejmuje tereny od Dobrudży na wschodzie po granicę Serbska na zachodzie. Panuje tu klimat umiarkowany kontynentalny, z gorącymi latami.
Region specjalizuje się w winach białych. Obok szczepów międzynarodowych takich jak chardonnay, sauvignon blanc, aligoté czy mukat ottonel, uprawia się tu szczepy lokalne: misket, dimiat czy rkatsiteli.
Jeśli chodzi o wina czerwone, to najważniejsza rolę gra tu cabernet, merlot oraz lokalna gamza i pamid.

Region Czaromorski

Region obejmuje tereny leżące na wschodzie kraju nad Morzem czarnym i produkuje około 30% win bułgarskich. Na południu regionu istnieją winnice, których nie dotknął atak filoksery, który zniszczył gros winnic w całej Europie.
Tutejszy ciepły klimat z długimi, słonecznymi i łagodnymi jesieniami gwarantuje dobre warunki dojrzewania gron i dużej kumulacji cukru w owocach.
Uprawiane szczepy to: dimiat, riesling, muscat ottonel, ugni blanc, sauvignon blanc, traminer oraz chardonnay. Zdecydowana większość produkowanych tu win, to wina białe.

Dolina Róż (Region Subbałkański)

Na południe od Gór Bałkańskich rozciąga się region nazywany Doliną Róż, który podzielony jest na część wschodnią i zachodnią. Produkuje się tu wytrawne, półwytrawne i półsłodkie wina białe oraz nieznaczną ilość win czerwonych.
Uprawia się tu odmiany: muscat, riesling, rkatsiteli, cabernet sauvignon i merlot. W dolinie Sungurłare we wschodniej części regionu, produkuje się znane bułgarskie wino z odmiany misket (Sungurlare Misket) – białe, rześkie wino do szybkiego spożycia.

Nizina Tracka (czyli Region Południowy)

Region leży na południu i południowym wschodzie kraju i słynie z odmiany mavrud. Panuje tu umiarkowany kontynentalny klimat, z ciepłymi latami i z odpowiednia liczba opadów, doskonale nadający się do uprawy czerwonych odmian. Odwrotnie niż w poprzednich regionach, 2/3 produkcji trackiego regionu to wina czerwone.
Oprócz mavrud uprawia się tu caberneta, merlota, pamid i muscata. Najbardziej znane miejsca upraw to Oriachovitza, Silven i Korten. Na tych terenach robi się wina pełna, cięższe, bogatsze.
W podregionach tracji bułgarskiej – Haskovo i Stambolovo powstaja świetne merloty z dobrym potencjałem starzenia. Z regionu Haskovo pochodzą tez świetne mavrudy, miękkie, sliwkowe, aksamitne i cabernety nieco bardziej surowe, ale ze świetnym ciałem.
Zachodni i centralny okręg z miejscowościami Plovdiv, Perushtitza, Assenovgrad – produkuje wina merlot, cabernet i mavrud o większej zawartości tanin, c dobrym potencjałem starzenia.

Dolina Strumy (czyli Region Południowo-Zachodni)

Region Struma znajduje się na południowo-zachodnim krańcu Bułgarii. Morze Śródziemne ma tu znaczący wpływ na klimat. Tutejsza produkcja obejmuje niewiele ponad 5% całej bułgarskiej produkcji wina.
Najważniejszą odmianą regionu jest melnik. Szczep traktowany jest tutaj jako podstawa winiarstwa.

Klasyfikacja win bułgarskich

Wina stołowe – proste, codzienne bez zdeklarowanego pochodzenia gron.
Wina regionalne – jak francuskie vin de pays, czy niemieckie Landwein.
Wina DGO (Declared Geographical Origin) – wina określonego, deklarowanego pochodzenia, i selekcjonowanych odmian, które stanowią prawie 3/4 całej produkcji;
Wina z apelacją (controliran) na wzór apelacji francuskich, np. Assenovgrad Mavrud Controliran oznacza, że to wino z apelacji Assenovgrad i szczepu Mavrud. Takie wina muszą być zrobione z gron pochodzących ze ścisłego mikroregionu, muszą spełniać warunki apelacyjne wydajności, zawartości cukru w gronach, alkoholu w winie, itp. Tego rodzaju wina stanowią ledwie kilka procent produkcji wina w Bułgarii.
Apelacje Bułgarii to:

Novo Selo, Iujen Briag Pavlikeni, Sungulare Suhindol, Oriachovitza Svischtov, Sakar Liaskovetz, Stambolovo Russenski Briag, Brestnik Khan Krum, Rozova Dolina Novi Pazar, Harsovo, Varna Lositza, Assenovgrad Kralevo

Na etykiecie:

Reserve – określenie dla win, które starzone są w beczkach typu barrique. Mogą być deklarowane jako wina DGO lub wina z apelacją.
Reserve specjale – oznacza, że wino dojrzewało w beczce co najmniej 2 lata.
Selection specjale – oznacza, że wino dojrzewało 3 lata lub dłużej.

Grecja

Wkład Grecji w rozwój kultury winiarskiej zachodu jest nie do poważenia i nie do przecenienia. Niemal w tym samym stopniu jak jej znaczenie dla rozwoju kultury zachodniej. Greckie winiarstwo ma prawdopodobnie około 4 tys. lat. I choć winorośl pochodzi z Kaukazu i tam upatruje się początków winiarstwa w ogóle, to jednak wprowadzenie tzw. „kultury winiarskiej” można zapewne zawdzięczać Grekom.
W starożytnej Grecji do perfekcji opracowano zasady spożywania wina. Na ucztach i sympozjonach, podczas filozoficznych, kulturalnych dysput odpowiedzialny za podawanie wina człowiek, czyli oenohoos, musiał dbać o nalewanie wina, podawanie go w odpowiednich naczyniach, dbać o ilość wypijanego wina, ponieważ pijaństwo było wówczas domena barbarzyńcy, nie światłego Greka. Ponadto ówczesne ustawodawstwo jasno określało zasady produkcji konkretnych gatunków, kształty amfor, sposoby przechowywania, a nawet ceny.

W czasach bizantyjskich i później winiarstwo greckie triumfowało dzięki winu Monemvassios Oenos, które podochodziło z miasta o tej samej nazwie na Peloponezie. Wino poszukiwane było przez Anglików, Francuzów czy Niemców i szybko skorzystali różni producenci robiąc wino o takiej samej nazwie, ale słabszej jakości. Więc nazwa i wartość wina zdewaluowała się szybko. Jednak w 2010 roku nastąpił powrót do produkcji tego wina z chroniona nazwa i określonymi prawnie zasadami jego powstawania.

Obecnie Grecja nie odgrywa już takiej roli w świecie winiarskim, jak w najlepszych okresach greckiego winiarstwa, ale wiele tutejszych win ma charakter tak lokalny, że nie sposób tych trunków porównać z jakimkolwiek winem z innych regionów. Turyści, którzy wciąż licznie do Grecji przybywają, poszukują win greckich, jako specjałów niepowtarzalnych i charakterystycznych dla regionu.

Niemal ¾ kraju to tereny górzyste, a tutejszy klimat ma wszystkie cechy klimatu śródziemnomorskiego, może z wyjątkiem Macedonii greckiej (nie mylić z Republiką Macedonii), gdzie jest bardziej sucho i klimat jest bardziej kontynentalny.

Grecja XX w. to przede wszystkim producent win na rynek lokalny – niedrogich, do codziennej konsumpcji, nie do eksportu. Dopiero w drugiej połowie XX w. zaczęto wprowadzać nowe technologie produkcji, butelkować i sprzedawać także za granicę. W latach 70-tych wprowadzono tez klasyfikację według włoskich czy francuskich zasad. W ten sposób powstały oznaczenia na wina o różnym poziomie jakości:
Onomasia Proelefseos Anoteras Piotitos (OPAP) – odpowiednik włoskiego DOCG
Onomasia Proelefseos Eleghomeni (OPE) – odpowiednik włoskiego DOC
Topikos Inos – wina regionalne, jak francuskie vin de Pays
Epitrapezios Inos – wina stołowe

Odmiany winorośli

Czerwone
Agiorghitiko („St. George”) – odmiana pochodząca z Nemei, który rośnie głównie na Peloponezie. Produkuje się z niej wina miękkie, w bardzo różnych stylach, nieco przypominające młode wina typu beaujolais czy novello, żywe, owocowe, ale mające dużo dłuższy potencjał starzenia. Nie trzeba ich bowiem wypić w ciągu roku od butelkowania.
Xinomavro (xino – znaczy kwaśne, mavro – czarne) – najważniejszy szczep greckiej Macedonii – szczególnie w okolicy Naousa. Daje wina ciężkie, taniczne, kwasowe i skoncentrowane o dużym potencjale starzenia. Dzięki starzeniu wina z tego szczepu nabierają łagodniejszego, lepiej ułożonego charakteru. Mode xinomavro są takie, jak nazwa sugeruje, mocne i kwasowe. Zwolennicy tradycyjnej produkcji win greckich nie pozwalają na mieszanie szczepu z innymi. Bardziej nowocześni i pragnący wypuścić wino jako młode mieszają te odmianę z np. merlotem.
Mandilaria, znany również jako amorghiano, uprawiana jest głównie na Rodos i na Krecie. Daje wina dość cierpkie, garbnikowe, dlatego najczęściej służy do mieszanek z innymi łagodniejszymi odmianami, najczęściej z kotsifali, która daje mieszance więcej alkoholu i ciała, ale ma słabą barwę.
Mavrodaphne (nazwa oznacza czarny laur) to odmiana, która rośnie przede wszystkim na Peloponezie i na Wyspach Jońskich. Używana jest przede wszystkim do produkcji win deserowych, wzmacnianych, jak np. Mavrodaphne z Patras. Wina te charakteryzuje intensywny karmelowy aromat, z nutami marcepanu, czekolady i korzennych przypraw.
Kotsifali jest to odmiana głównie uprawiana na Krecie i Rodos. Jest ona zwykle mieszana, ponieważ charakteryzuje się słaba, blada barwą. Najczęściej występuje z mandilaria lub syrah w celu wzmocnienia koloru. Grona maja naturalna tendencje do dużej zawartości cukru, więc wina z udziałem kotsifali zazwyczaj maja słuszna moc.

Białe

Assyrtiko biała odmiana nieco przypominająca charakter rieslinga. Nawet, kiedy dojrzewa, utrzymuje kwasowość na poziomie, który sprawia, że wino jest dobrze zrównoważone, nie płaskie.
Jest dość wszechstronnym i elastycznym szczepem, który dostosowuje się do różnych warunków, ale jego domem jest Santorini. Powstaja tu z niego, jak gdzie indziej z rieslinga, wina słodkie, utlenione, starzone typu vin santo. Kiedy występuje w wersji wytrawnej – daje wina mineralne, świeże, o aromacie gruszek, cytrusów, jabłek, a nawet kwiatów. Jest idealne na letni grecki upał. Assyrtiko z Santorini to też jedyna odmiana, która okazała się odporna na filokserę.
Szczep może być użyty do produkcji Retsiny.
Aidani – biała odmiana występujaca na wyspach, głównie na santorini i Rodos. Rzadko występuje solo, najczęściej służy do mieszanek. Najbardziej znana jest mieszanka aidani z assyrtiko występująca pod nazwą Brousko. Odmiana ma niższa kwasowość niż assyrtiko i bardziej kwiatowo-muskatowy aromat.
Na wyspie Naxos miesza się te odmianę z athiri tworząc słodkie wina Apiranthos. wina.
Athiri to jedna z najstarszych białych odmian. W starożytności nazywano ją theriaki. Pochodzi z Santorini, a obecnie jest uprawiane w Macedonii, Attyce i na Rodos. Daje wina dość kwasowe, więc rzadko występuje solo, częściej w mieszankach. Na Rodos robi się z niej wina musujące metoda tradycyjną.
Debina jest to biały szczep najważniejszy w regionie Zitsa w Epirze. Moszcz ma bardzo wysoką kwasowość, więc doskonale nadaje się do produkcji win musujących.
Lagorthi to biała odmiana uprawiana na Peloponezie. Daje wino o wyraźnym jabłkowym aromacie i owocowym posmaku. Bywa nieco cierpkie i dość kwaśne, ponieważ uprawiane jest na dużych wysokościach w wahającej się temperaturze.
Malagousia – odmiana z Macedonii greckiej, uprawiana na tym terenie i w centralnej Grecji dająca bardzo aromatyczne wina o umiarkowanej kwasowości i charakterystycznym zapachu brzoskwiń i melonów.
Moschofilero to odmiana z typu blanc de gris, czyli służąca do robienia win białych z różowawych w kolorze gron. Jest to odmia

na bardzo wrażliwa, nieodporna, znana na Peloponezie, a obecnie najbardziej godna uwagi w formie wina z regionu AOC Mantineia (Arkadia na Peloponezie). Wina z tej apelacji maja dość ostry, kwiatowy charakter zarówno w formie win spokojnych, jak i musujących.
Robola to odmiana znana we włoskim Friuli jako ribolla, w Słowenii jako rebula, a w Grecji jest najczęściej uprawiana w górskich winnicach jońskiej wyspy Kefalonia. Ma charakter cytrusowy, świeży, dobrze pasujący do owoców morza. Wersja roboli z Kefalonii jest dodatkowo nieco mineralna.
Roditis – różowe grona z których robi się białe wina. Szczep jest bardzo popularny w Attyce, Macedonii, Tesalii i na Peloponezie. Z tej odmiany produkuje się eleganckie i lekkie białe wino o smaku cytrusów.
Savatiano to dominująca odmiana biała w Grecji. Uprawy w całym kraju wynoszą 15% całego areału. Jest to odmiana odporna, dająca wina o aromacie kwiatów, dojrzałych brzoskwiń. Wtedy musi być fermentowane w kontrolowanej temperaturze.
Kiedy nie kontroluje się fermentacji savatiano – powstaje retsina, bo jest to jej główny składnik. Wina z tego szczepu powinno się pić za młodu.
Tsaoussi to biała odmiana, której pochodzenie nie jest jasne, może pochodzić z Macedonii lub Afryki Północnej. Obecnie uprawia się ja na Kefalonii. Jest tez hodowana jako winogrona deserowe. Daje wina umiarkowanie kwasowe, jest świetnym uzupełnieniem mieszanek. Dobrze pasuje do szczepu robola, a nawet sauvignon blanc.

Oprócz lokalnych szczepów uprawia się tu różne szczepy międzynarodowe. Świetne efekty daje np.uprawiany tu muscat blanc.

Główne regiony uprawy winorośli

Wyspy Egejskie

Lemnos, Paros, Chios, Rodos, Mykonos, Samos, Kos, Santorini oraz Kreta (na Krecie najważniejsze sub-regiony to Archanes, Dafnes, Peza i Sitia)

Wyspy egejskie to grupa wysp leżących na Morzu Egejskim, między Grecja a Turcją. Panuje tu typowy śródziemnomorski klimat, na który kluczowy wpływ ma otaczające morze. Mimo tej wspólnej cechy każda z wysp ma unikalny mikroklimat i własna winiarską specjalizację.

Santorini słynie ze swoich słodkich win zwanych Vinsanto. Wyspa leży na północ od Krety i jest niezwykle atrakcyjnym turystycznie miejscem. Historia winiarstwa na Santorini jest długa, choć nieustannie zagrożona przez rozwijający się przemysł turystyczny.
Specjalnością Santorini jest Vinsanto (nie święte wino, ale wino z Santorynu, czyli vinsanto). Pomiędzy Włocghami a Santorini był na tym tle konflikt wygrany przez Santorini. Unia Europejska orzekła w 2002 roku, że jedynie santorini moze uuzywać nazwy Vinsanto. Termin wziął się z czasów okupacji tureckiej, kiedy to wino z wyspy było tak nazywane, a następnie Włosi zaczęli robić wino w takim samym stylu. UE zezwoliła wiec Włochom na używanie nazwy vin santo, na nazywanie win robionych w stylu wina z Santorini – słodkiego, robionego z assyrtiko przynajmniej w 50%, z winogron suszonych na słońcu co najmniej przez 2 tygodnie przed fermentacją, leżakowane w beczkach kilka lat. Bursztynowe, aromatyczne, skoncentrowane wino deserowe – takie powinno być Vinsanto z Santorini.
Powstaje tu także wino deserowe mezzo, ale nie jest to zwykle klasa Vinsanto. produkuje się tu wina wytrawne z assyrtico, athiri i aisani, a także wina czerwone z mandilaria, ale to deserowe wino rozsławia wyspę na świecie.

Samos z kolei to wyspa leżąca u wybrzeży Turcji sławna także dzięki sławnym winom robionym z muscata blanc (tu nazywany muscat aspro). najlepsze winnice znajdują się na wysokości 700-800 m n.p.m. na tarasowych zboczach. Muscat of Samos to nazwa, którą zna każdy wielbiciel słodkiego wina. Muscat z Samos może być zrobiony w dwojaki sposób – albo jako wino likierowe, alkoholizowane, albo przez zatrzymanie fermentacji, albo przez suszenie gron, co podwyższa zawartość cukru i alkoholu zarazem.

Kreta to najbardziej znana, najbardziej zaludniona, najdalej na południe wysunięta wyspa grecka. Kreta produkuje też około 20% wina w Grecji, bądź to w postaci win regionalnych, boć pochodzących z apelacji Archanes, Dafnes, Peza i Sitia.
Robi się tu wina z odmian kotsifali, liatiko i mandilaria. Kreta jest najbardziej ceniona za wina czerwone wytrawne.

Rodos to wyspa niezwykle atrakcyjna turystycznie o długiej tradycji winiarskiej. Najważniejsze na Rodos są wina musujące ze szczepu athiri, muscat blanc zwany w Grecji moscato aspro z Rodos o dość wyraźnej kwasowości, a jeśli chodzi o wina czerwone najważniejszym jest mandilaria.
Lemnos to najbardziej na północ wysunięta wyspa egejska, leząca na południe od Tracji. Sadzi się tu najwięcej muscata aleksandryjskiego (70% upraw). Powstają więc tu wina słodkie, czasem o zbyt małej kwasowości, ale w dobrym roczniku powstają godne uwagi wina deserowe.

Grecja Środkowa

Grecja Środkowa to region uprawy winorośli obejmujący całą południową część Grecji kontynentalnej ze stolica kraju – Atenami.
Uprawia się tu winorośl głównie na wschodzie regionu, ponieważ tu wpływ Morza Egejskiego jest najsilniejszy i wpływa łagodząco na greckie upały.
Grecja Środkowa ma największą produkcję wina w kraju, a większość upraw ma miejsce w subregionie Attyka.
Specjalnością Grecji Środkowej jest na pewno Retsina, czyli żywiczne białe wino, którego historia sięga wielu lat wstecz. Robi się je na bazie odmiany savatiano z dodatkiem sosnowej żywicy, która nadaje winu ciekawego pikantnego

charakteru.

W Attyce robi się tez dużo wina z odmian międzynarodowych, które rozpowszechniły się na tym terenie.

Tesalia

Leży na wschodnim wybrzeżu Grecji, granicząc na południu z Grecją Środkową i Epirusem na zachodzie. Tereny są bardziej płaskie niż Epirus, mniej zaludnione i znane jako główny ośrodek hodowli bydła w Grecji. Winorośl uprawia się tu głownie w ramach apelacji: Messenikola, Rapsani i Anhialos.
Uprawia się tu moscato, roditis, savatiano, a także odmiany francuskie i włoskie.
Okolice Tyrnavos znane sa z deserowych win MoschatoAmvourgou.

Anhialos to obszar leżący na południowy-zachód od miasta Volos. Robi się tu wina z roditis i savatiano. Musi to być wino wytrawne, kwasowe i dość ostre, raczej nie leżakowane w beczce.
Rapsani to apelacja dla win pochodzących z północnej części regionu leżącej tuz nad Morzem Egejskim niedaleko Gór Olimp. Aby zakwalifikować się jako Rapsani, wino musi być zmieszane z trzech odmian winogron: xynomavro, stavroto i krasato. Powinno mieć charakter pełny, skoncentrowany, dość ostry.

Epir

Epir to obszar w północno-zachodniej części Grecji, który historycznie obejmował także tereny obecnej Albanii. Jest to jeden z najbardziej górzystych regionów w Grecji z klimatem charakteryzującym się chłodnymi latami i łagodnymi zimami.

Winiarstwo koncentruje się w dwóch głównych obszarach: Zitsa – mniej więcej w centrum regionu oraz Metsovo, które znajduje się wgłąb lądu niedaleko Tesalii. Główne odmiany Epiru to debina, bekari i vlachiko.

Wino noszące nazwę Zitsa musi być suche, półsłodkie lub musujące, ale musi być wykonane wyłącznie z winogron debina. Wina te są zwykle świeże i delikatne. Choć wino z nazwa pochodzenia Zitsa musi byc zrobione z odmiany debina, oprócz niej hoduje się tu czerwone odmiany bekari i winogron vlachiko, z których robi sie różowe wina musujące, a w mieszankach np. z cabernet sauvignon robi sie z nich wina czerwone wytrawne.

Wyspy Jońskie

Leżą na Morzu Jońskim u zachodnich wybrzeży Grecji. Choć klimat panuje tu śródziemnomorski, to każda z wysp, jak w przypadku Wysp Egejskich, zachowuje własny charakter win, dzięki lokalnemu mikroklimatowi.

Duży wpływ na winiarstwo na wyspach mieli od 400 roku Wenecjanie, którzy sprowadzili na te tereny szczep zwany we Włoszech ribolla, a tu funkcjonujący pod nazwa robola.

Kefalonia to największa z wysp, na której oprócz wina ważna rolę odgrywają oliwki.
Jeśli chodzi o winiarstwo, wyspa specjalizuje się w następujących winach: Robola z Kefalonii, Muscat z Kefalonii i Mavrodafne z Kefalonii. Każdy z tych rodzajów wymaga 100% danej odmiany winorośli w winie.
Wina ze szczepu robola daje treściwe wina białe z akcentami mineralnymi o dobrej kwasowości. na wyspie ważny jest też lokalny szczep tsaoussi.

Korfu to druga co do wielkości grecka wyspa na Morzu Jońskim. na wyspie uprawia sie loklne odmiany, takie jak kakotrygis i petrokoritho. Poza tym uprawia się tu grona robola, z których Wyspy Jońskie słyną.

Wyspa Lefkas i Zakynthos nie są tak znane, jak kefalonia czy Korfu. Szczególnie jednak na tej drugiej warto spróbować wina Verdea, które produkuje się z mieszanki białych gron, w tym robola, a które jest ostre i wytrawne. A nastepnie rozejrzeć się za słodkim winem Lianoroidi.

Peloponez

Półwysep grecki, historycznie bardzo ważne miejsce w kraju, o tradycji winiarskiej sięgającej bodaj 7 tys. lat wstecz, ma klimat śródziemnomorski, ciepły, łagodzony przez pasma gór, które nieco osłaniają winnice od gorących mas powietrza.

W północnej części półwyspu znajdują się trzy najważniejsze podregiony Peloponezu, czyli Mantineia, Nemea i Patras. Na samej północy znajduje się dość rozległy region Patras, który słynie z mavrodaphne. Nemea leży w północno-wschodniej części, a Mantinia bliżej w centrum półwyspu.

Mantinia (Mantineia) to region między Nemeą i Trypolisem otoczony przez skaliste góry. produkuje się tu wina z co najmniej 85% moschofilero i 15% asproudes (lokalna odmiana). Wokół miejscowości Mantinia produkuje się tez greckie gewürztraminery i jest to chyba jedyne takie miejsce w kraju.

Nemea położona jest w północno-wschodniej części półwyspu Peloponez. Jest to chyba jedna z najbardziej znanych greckich krain. produkuje się tu wino, wyłącznie z agiorgitiko, starożytnej odmiany, która świetnie rodzi na tym obszarze. Daje wina intensywne, pełne, skoncentrowane o mocnym charakterze.

Patras to jedna z pierwszych apelacji, które Grecy ustanowili decydując się na system klasyfikacji win. Wino wytrawne Patras produkuje się w całości z roditis, a słodkie z muscat i mavrodaphne. W tym regionie powstają też wina regionalne ze szczepów międzynarodowych takich jak, chardonnay, cabernet sauvignon i merlot.

Macedonia

Grecka Macedonia to rozległy region na północy kraju, uznawany często za najbardziej „bałkański” z greckich regionów o klimacie bardziej kontynentalnym niż śródziemnomorskim.

Macedonia walczy wciąż o miano producenta win jakościowych, ponieważ długo uznawana była za miejsce powstawania win masowych.

Czerwone wina powstają tu z xynomavro, a poza tym uprawia się tu sporo szczepów międzynarodowych, z których powstają wina regionalne na kształt francuskich vin de pays. Wśród nich dominuje chyba cabernet sauvignon. Jeśli chodzi o wina białe, to dominuje szczep assyrtiko oraz chardonnay i mieszanki sauvignon-semillon.

Najważniejsze subregiony Macedonii greckiej to:

Amyndaio leży na północnym zachodzie, a specjalizuje się w xynomavro.

Dramat we wschodniej Macedonii, gdzie najważniejsza role gra assyrtico, roditis i limnio. Dramat to także region przodujący w winach ze szczepów bordoskich.

Goumenissa leży w północnej Macedonii. specjalizuje się w produkcji wino młodych o małym potencjale starzenia. Dominuje tu xynomavro mieszane z lokalnym szczepem negoska.

Halkidiki (Chalkidiki) to półwysep, na który składają się trzy mniejsze półwyspy, czyli Cassandra, Sithonia i Athos. To miejsce atrakcyjne turystycznie wytwarza dużo win międzynarodowych szczepów i wina z typowych greckich odmian. Dominuje tu: limnio, xynomavro i roditis.

Athos to najbardziej na wschód wysunięty półwysep z trzech wchodzących w obręb Halkidiki. Stanowi on odrębną apelację. Białe wina z chardonnay, assyrtiko i athiri są zwykle dość kwasowe i mineralne. Czerwone wina z Athos jest często wykonane z limnio i cabernet sauvignon.

Naousa (Naoussa) jest najbardziej znana grecka apelacja Macedonii. produkuje się tu naprawdę światowej klasy wina. Wino Naoussa musi być zrobione w 100% z xynomavro i starzone w beczce minimum rok. Zwolennicy ostrego, nieco chropawego charakteru tych win nigdy nie wydłużają czasu leżakowania wymaganego prawnie.

Tracja

Tracja to region w północno-wschodniej Grecji na północnych brzegach Morza Egejskiego. Obszar jest częścią historycznego regionu Tracji. Tracja nie ma zdefiniowanych apelacji, a większość trackich win rozlewa się w sąsiedniej Macedonii. Dlatego Tracja jest najmniej znaczącym regionem winiarskim Grecji.