Włochy południowe

Molise

To mały region winiarski w południowych Włoszech graniczący od północy bezpośrednio z Abruzją. Rozciąga się od Apeninów po Morze Adriatyckie, a wina, które tu powstają charakterem przypominają już wina południa, czyli Apulii, czy Kampanii.
Niegdyś ten region winiarski należał to Abruzji, lecz wydzielono go ze względu na różny charakter tutejszych win. W 1980 roku ustanowiono wszystkie apelacje z wyjątkiem wymienionej niżej Tintilii, która zyskała to prawo dopiero w 2011 roku.

Tutejsze apelacje to:
Biferno – to najbardziej prestiżowa z lokalnych apelacji. Robi się tu wina Biferno Rosso z montepulciano i Biferno Bianco z trebbiano. Zdają się one jednak bardziej intensywne, lepiej skoncentrowane niż przeciętne wina z tych samych szczepów pochodzące z Abruzji.
Molise – apelacja ogólna dla win z różnych szczepów, nie tylko rdzennych, ale i międzynarodowych, np. pinot bianco, moscato, chardonnay czy cabernet sauvignon.
Pentro d’Isernia lub Pentro – ze stolicą w Isernia dla win białych z trebbiano, a czerwonych i różowych z montepulciano i tintilia.
Tintilia del Molise – wyjątkowa i młoda apelacja istniejąca zaledwie dwa lata, gdzie robi się czerwone wina z lokalnego szczepu tintilia o bardzo małej wydajności, dlatego uprawy tej odmiany zanikały, dopiero zaczęto wracać do nich na koniec XX w. Daje wina zwykle dość miękkie o charakterystycznym aromacie suszonych śliwek, lukrecji pieprzu.

Kampania

Ten piękny region na południu leżący nad Morzem Tyrreńskim ze stolicą Neapolu, to jedno z chętniej odwiedzanych miejsc we Włoszech. Tutejsze świetne wulkaniczne gleby, zbawienny wpływ morza na klimat Kampanii dostrzegli już Grecy. To im zawdzięczamy tutejsze winiarskie specjalności Kampanii, czyli szczepy jednoznacznie się z tym terenem kojarzące czerwone aglianico i białe – falanghina.

Aglianico – szczep czerwony dający wina o ciemnym kolorze, taniczne, dobrze się starzejące, bo mimo wysokich temperatur otoczenia, owoce zachowują dobry poziom kwasowości. Odpowiednio dojrzałe owoce dają winom aromat śliwek i czekolady.

Falanghina to biały szczep południowych Włoch. Pochodzi najpewniej z Grecji, jest szczepem starożytnym dającym wina o ciekawej mineralnej naturze, pikantne, trochę pieprzne, o aromacie gruszek, jabłek i gorzkich pomarańczy.

Równie sławnym, co kosztownym, winem regionu jest Taurasi. To wino nazywane czasem „Barolo południa” właśnie jako właśnie na południu zdobyło oznaczenie DOCG.

DOCG Kampanii to:
Aglianico del Taburno – apelacja w prowincji Benevento, najmłodsza ze wszystkich DOCG, bo zatwierdzona w 2011 roku. Robi się tu wina z aglianico (minimalna zawartość szczepu w winie to 85%).

Fiano di Avellino (Apianum) – to apelacja dla win białych ze szczepu fiano pochodzących z prowincji Avellino (z tej samej pochodzi Taurasi czy Greco di Tufo), czyli szczepu, który ma bardzo długą historię a pierwotnie robiono zeń wyłącznie wina słodkie. Jednak obecna moda na wina wytrawne zmusiła winiarzy, by już lata temu zrobić wino wytrawne z fiano. Wina te są doskonałe do owoców morza, aromatyczne, o oleistej, woskowej teksturze, aromatach miodu i orzechów.

Greco di Tufo – kolejna apelacja na terenie prowincji Avellino dla win białych ze szczepu greco. Sam szczep daje wszędzie wina kwasowe, świeże, o aromacie grejpfruta, karmelu i orzechów i nie lubi leżakowania. W Greco di Tufo ma nieco lepszy potencjał, najlepiej smakuje po trzech latach od zabutelkowania. Ma mineralny charakter, aromat jabłek, gruszek i prażonych migdałów. Greco znane z tego, że uprawiano je niegdyś na zboczach Wezuwiusza, a wina powstające z tych upraw nazywano Łzami Chrystusa, czyli Lacrima Christi.

Taurasi – pierwsza apelacja DOCG w Kampanii i wino znane na całym świecie. Zwykle wina te są dość mocno skoncentrowane, pełne, aromatyczne, ale surowe i dość cierpkie. Robi się je ze szczepu aglianico, a wino musi być starzone 3 lata w beczce.

DOC
Falerno del Massico – to legendarne wino (zwane Falernum lub Falerno), które zdobyło serca Rzymian, dlatego było wspominane wielokrotnie w pismach filozoficznych i w poezji w czasach rzymskich. Obecnie, dzięki zainteresowaniu turystów historią tutejsze wina zyskały na jakości i otrzymały status DOC. Robi się tu wina białe ze szczepu falanghina, czerwone z aglianico, a do tego jeśli winiarz oznaczy to na etykiecie, może zrobić wino z primitivo (85%).

Irpinia – apelacja znana zarówno z win białych, jak i czerwonych. Tutejsze wina powstają, jak większość win Kampanii, z aglianico – czerwone i greco oraz fiano – białe. Co ciekawe powstają tu wina zarówno spokojne, jak i musujące, słodkie typu passito, ale są niezwykle mało znane w Polsce, a podziwiane przez polskich turystów, którzy spędzają czas w kampanii i na pobliskich wyspach (Capri i Ischia).

Pozostałe DOC Kampanii: Aversa, Campi Flegrei, Capri, Casavecchia di Pontelatone, Castel San Lorenzo, Cilento, Costa d’Amalfi, Falanghina del Sannio, Galluccio, , Ischia, Penisola Sorrentina, Sannio, Vesuvio.

IGT Kampanii to: Beneventano, Campania, Colli di Salerno, Dugenta, Epomeo, Irpinia, Paestum, Pompeiano, Roccamonfina, Terre del Volturno.

Apulia (Puglia)

Apulia (wł. Puglia) to najbardziej znany region południowych Włoch, a jest to zasługa wielkiej popularności, jaką cieszy się jedno tutejsze wino, a właściwie szczep, z którego się je robi, czyli primitivo. Można je tu robić w postaci wina regionalnego z apelacji del Salento, ale najbardziej znakomite mają swoja apelację, Primitivo di Manduria DOC i są wizytówką regionu.

Apulia leży na tzw. obcasie włoskiego buta i robi się tu wina czerwone, białe i różowe zarówno z typowo południowych szczepów takich jak wspominane wyżej primitivo albo ze szczepów międzynarodowych.
Region dzieli się na część północną i południe, czyli dokładnie sam półwysep Salentyński (Salento) oblewany z jednej strony przez Adriatyk, z drugiej przez Morze Jońskie. Taką granicą jest linia łącząca Brindisi z Taranto.
Na północ robi się wina bardziej bliskie winom z centralnej części Włoch, owocowe, o wyraźnej kwasowości, niezbyt ciężkie i pachnące z nero (uva) di Troia, bombino nero, sangiovese czy montepulciano, jeśli chodzi o wina czerwone. Białe z kolei powstają z verdeca (verdicchio), trebbiano, bombino bianco, malvasia czy bianco d’Alessano. Na południe od linii podziału uprawia się z kolei primitivo, negroamaro i malvasia nera. Są to wina zdecydowanie bardziej treściwe, rustykalne, mocne i charakterem odwołujące się do tradycji greckich. W południowej części Apulii uprawia się zasadniczo verdeca, jeśli chodzi o odmiany białe.

Primitivo to szczep, który przywieziono z Chorwacji, gdzie nazywa się crljenak kaštelanski, a jego odpowiednikiem w Kalifornii jest zinfandel. Primitivo daje wina ciemne, o bardzo głęboki, kolorze, taniczne, alkoholowe i miękkie w ustach mimo lekkiej goryczy charakterystycznej dla tych win. Nazwa wina przede wszystkim nawiązuje do wczesnego dojrzewania (primitivo znaczy mniej więcej wcześnie), natomiast kojarzy się z rustykalnym charakterem wina, szczególnie w językach, w których nazwa oznacza prostotę, prymitywność, pierwotność (zwłaszcza w angielskim).

Nero di Troia (uva) – starożytna ciemna odmiana, daje wysokoalkoholowe wina o niskiej kwasowości, smaku malin, dojrzałych owoców leśnych, lukrecji i przypraw.

Bombino nero – ciemny szczep rzadko występujący solo, uprawiany w Apulii i Basilicata. najczęściej w mieszankach, w których jest odpowiedzialny za głęboki kolor wina. Wyróżnieniem dla odmiany było utworzenie apelacji o najwyższym wyrózniku jakości DOCG Castel del Monte Bombino Nero, w której robi się wina bazujące na bombino nero.

Verdeca – biała odmiana o dość neutralnym smaku, cytrusowo-ziołowa, która służy miedzy innymi do mieszanek w apelacji Locorotondo (z bianco d’Alessano)

Bianco d’Alessano – szczep niemal nigdzie indziej nieznany, robi się zeń wina o kremowej teksturze, o aromatach brzoskwiń, gruszek i dojrzałych jabłek. Najczęściej miesza się z verdeca.

Negroamaro – czerwona odmiana dająca wina o charakterystycznych korzennych i przyprawowych nutach, wśród których pojawić się mogą goździki, cynamon, ziele angielskie. Poza tym daje wina o dość pokaźnych taninach, ciemnym kolorze i jest obok primitivo najważniejszą czerwoną odmianą na południu Włoch. Nazwę tłumaczy się czasem jako negro=czarny, a amaro=gorzki, ale trzeba wziąć poprawkę na charakter południowych win, które ową gorycz zwykle mają dobrze wyrównaną bardzo wysokim poziomem cukrów resztkowych i alkoholu. Z drugiej strony można tę nazwę potraktować jako konglomerat grecko-łaciński, co daje tłumaczenie „ciemno czarny”, a odwołuje się jednoznacznie do koloru owoców i wina, które z nich powstaje.

Malvasia nera – jedna z odmian z rodziny malvasia, o ciemnych owocach, służąca głównie do mieszanek, np. z negroamaro w apelacji Salice Salentino. Daje wino charakterystyczne czekoladowe nuty.

DOCG w Apulii posiadają 4 rodzaje win:

Primitivo di Manduria Dolce Naturale – to niezwykła rzecz, bo DOC Primitivo di Manduria robi wyłącznie wina wytrawne, a jako pierwsze zostało podniesione w klasyfikacji wino słodkie. Wino musi osiągnąć min. 16% alkoholu, ale nie można go wzmacniać. Jest robione metodą appasimento, czyli jak przy produkcji amarone (suszenie na krzaku, na matach lub w skrzyniach); w ten sposób powstaje niepowtarzalne wino deserowe o głębokim kolorze, aromatyczne i pełne.
Castel del Monte – z dookreśleniem:
Bombino Nero lub Nero di Troia Riserva lub Castel del Monte Rosso Riserva – w zależności od użytego bazowego szczepu. W przypadku Rosso Riserva musi ono powstać z min. 65% nero di Troia, a poza tym musi leżakować minimum 2 lata a z tego rok w drewnie.

DOC Apulii:
Copertino – to ciekawe DOC z południowej części Apulii z okolic Lecce, gdzie powstają czerwone i różowe wina z negroamaro (min. 70%) – bardzo ważnego na południu szczepu – z dodatkiem ewentualnie malvasia nera, sangiovese czy montepulciano.

Locorotondo – to apelacja z części na północ od linii Brindisi-Taranto, gdzie robi się wina białe także w wersjach spumante, passito, riserva czy superiore korzystając ze szczepów z verdeca, bianco d’Alessano. Jeśli wino zawiera min. 85% konkretnego szczepu – na etykiecie pojawia się jego nazwa i w ten sposób można robić białe wina z verdeca, bianco d’Alessani i fiano.

Martina lub Martina Franca – to północno-apulijska apelacja dla win białych – także z verdeca i bianco d’Alessano, a można tu dodawać bombino i malvasia, wina są tu także nieco lżejsze.

Primitivo di Manduria – czołowa apelacja win czerwonych, znanych na całym świecie. Sam szczep primitivo dał początek odmianie zinfandel, którą uprawia się w Kalifornii. Wina z primitivo cechuje zwykle ciemna, głęboka wpadająca w granat barwa, duża koncentracja, a w dobrym wydaniu aksamitność i równowaga.

Salice Salentino – czyli wina z apelacji w pobliżu Salice Salentino na wschód od Mandurii to z kolei wina dość krzepkie , żywe, bardziej owocowe, mniej smoliste niż primitivo. Powstaje ze szczepu negroamaro i doskonale pasuje do cięższych, dobrze przyprawionych dań.

Pozostałe DOC: Aleatico di Puglia, Alezio, Barletta, Brindisi, Cacc’e mmitte di Lucera, Castel del Monte, Colline Joniche Tarantine, Galatina, Gioia del Colle, Gravina, Leverano, Lizzano, Matino, Moscato di Trani, Nardò, Negroamaro di Terra d’Otranto, Orta Nova, Ostuni, Rosso di Cerignola, San Severo, Squinzano, Tavoliere delle Puglie lub Tavoliere, Terra d’Otranto
IGT Apulii: Daunia, Murgia, Puglia, Salento, Tarantino, Valle d’Itria

Basilicata

Basilicata to region w południowych Włoszech, leżący na południe i południowy zachód od Kampanii, nieco zapomniany i traktowany po macoszemu. Pewnie przyczyną takiego stanu
rzeczy jest kontrast w stosunku do uznanych i cenionych już od długiego czasu regionów, jakimi są Kampania i sąsiednia Apulia (tych dwóch regionów południowych Włoch przedstawiać
nie trzeba nikomu, kto pije wino). Najważniejszą i chyba jedyną naprawdę znana apelacją Basilicaty jest Aglianico del Vulture. To wino poszukiwane, bo niełatwe do kupienia w Polsce, ale bardzo zapamiętywalne dla turysty, który spędzał we Włoszech wakacje. Od 2010 roku istnieje także apelacja DOCG dla Aglianico del Vulture Superiore.

Aglianico del Vulture – to apelacja dla win czerwonych ze szczepu znanego na południu, czyli aglianico. zarówno w Apelacji DOC, jak i DOCG dla win stopnia superiore wino musi zawierać 100% aglianico właśnie. Różnice dotyczą wydajności, długości leżakowania i zawartości alkoholu w winie, itd. np. dla zwykłego DOC min. 12% alkoholu i 10 ton/ha, wydajności, dla DOCG – min. 13% i 8t/ha wydajności. Wina te są zwykle złożone, dobrze zbudowane, a na pewno warte spróbowania. Dobrze znosi starzenie i z wiekiem nabiera subtelności i wyrafinowania.

W regionie Basilicata robi się także wina spumante, wina słodkie i różowe. Mają oznaczenia IGT Basilicata lub następujących apelacji:

Matera – dla win białych (także passsito i musujących) z min. 85% malvasia bianca, z greco (jeśli oznaczone na etykiecie to zawiera 85% szczepu; dla win różowych – z 90% primitivo, a także czerwonych z min. 60% sangiovese, min, 30% primitivo lub oznaczonych nazwa szczepu primitivo (nawet w wersji słodkiej) – wtedy z 90% primitivo,

Terre dell’Alta Val d’Agri – dla win różowych i czerwonych; różowe to min. 50% merlota i 20% caberneta, a czerwone to min. 50% merlot, min. 30% cabernet sauvignon.

Grottino di Roccanova – dla białych, czerwonych i różowych; białe powstają z malvasia bianca di Basilicata; różowe i czerwone z 60-85% sangiovese, 5-30% cabernet sauvignon, 5-30% malvasia nera di Basilicata, 5-30% montepulciano.

Kalabria

Kalabria to region winiarski leżący na samym południu Włoch, obejmujący palce tzw. włoskiego buta. Jest to górzysty teren, na którym zasadniczo uprawia się czerwone gaglioppo i białe greco. Niegdyś tutejsze czerwone wina charakteryzowały się dużą siermiężnością, rustykalnym, nie zawsze w pozytywnym znaczeniu tego słowa, stylem, ale obecnie, dzięki lepszym metodom produkcji wina są wytrzymalsze, łagodniejsze, mniej szorstkie o charakterystycznych nutach jagód, przypraw i wiśni.
Białe wina to zwykle cytrusowe greco, choć na tym terenie można sadzić nawet chardonnay i sauvignon blanc, ale z tych międzynarodowych szczepów robi się głównie wina regionalne IGT. Północna Kalabria znana jest także z produkcji oliwy z oliwek.

Tutejsze DOC to:
Ciró– apelacja dla win białych z greco i czerwonych z gaglioppo; czerwone Ciró to najbardziej znane wino kalabryjskie zrobione zasadniczo z gaglioppo – szczepu o jasnoczerwonej, ceglastej barwie doskonałe do tutejszej kuchni.

Bivongi – dla win białych (głównie z greco), różowych i czerwonych (głównie z gaglioppo i greco nero)
Greco di Bianco – wyłącznie dla win białych z greco.
Lamezia – białe z greco i trebbiano, różowe i czerwone standardowo z gaglioppo, nerello, greco nero
Melissa – dla win białych, czerwonych i różowych – z tradycyjnych odmian jak wyżej;
Sant’Anna Isola Capo Rizzuto – dla czerwonych z tutejszych typowych szczepów
Savuto – dla białych z manotnico, chardonnay, greco i malvasia, dla czerwonych typowo.
Scavigna – ciekawa apelacja na południu, bo może robić wina ze szczepów tutaj mało typowych: chardonnay, riesling italico, pinot bianco, traminer aromatico dla win białych, a dla czerwonych robionych z aglianico, magliocco (głęboki kolor, miękkość), marcigliana nera.
Terre di Cosenza ( z subzonami: Colline del Crati, Condoleo, Donnici, Esaro, Pollino, San Vito di Luzzi, Verbicaro) – apelacja o najszerszej ofercie i różnorodności win.

Można tu robić:

• wina białe z greco bianco, guarnaccia, pecorello i montonico
• białe spumante z mantonico min. 60% (odmiana zanikająca, często do win ypu passito)
• różowe z greco nero, magliocco, gaglioppo, aglianico, calabrese,
• różowe spumante z mantonico min. 60%,
• czerwone z magliocco.

 

Mapy pochodzą ze strony www.italian-flavour.com